جاڭالىقتار
وڭدەۋ ونەركاسىبى: پرەزيدەنت پارمەن بەرگەن 17 جوبا قالاي جۇزەگە اسىپ جاتىر?
فوتو: اشىق دەرەككوز
مەملەكەت باسشىسى «ادىلەتتى قازاقستان: زاڭ مەن ءتارتىپ, ەكونوميكالىق ءوسىم, قوعامدىق وپتيميزم» اتتى حالىققا جولداۋىندا ونەركاسىپتىك الەۋەتتى تولىق اشۋ شارالارىن كۇشەيتۋدى تاپسىردى, دەپ حابارلايدى qandastar.kz
قاسىم-جومارت توقاەۆ تەرەڭ وڭدەۋ ءتاسىلىن مەڭگەرۋگە باسىمدىق بەرىلگەن 17 ءىرى جوبانىڭ ءتىزىمىن اتاپ ءوتتى. ءوز شيكىزاتىمىز بەن قۇرال-جابدىقتارىمىزدى بارىنشا پايدالانۋ, ءىرى كاسىپورىندارعا جاپسارلاس وندىرىستەر اشۋ ماڭىزدى. جوبالار ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ جانە وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ىنتالاندىرۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە ىرىكتەلدى. ولار مەتاللۋرگيا, حيميا, مۇناي-حيميا, اۆتوكولىك, تۋريزم, اۋىل شارۋاشىلىعى جانە تاماق ونەركاسىبى سياقتى نەگىزگى سالالاردى قامتيدى.
باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى – وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىلىپ وتىرعان ماشينا جاساۋ سالاسى. ءارى قاراي ءوسۋ ءۇشىن قازىرگى قارقىندى ساقتاۋ جانە ءوندىرىستى وقشاۋلاۋ دەڭگەيىن دايەكتى تۇردە ارتتىرۋ ماڭىزدى. ۇزاقمەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا اۆتوموبيل ونەركاسىبىن مەملەكەتتىك قولداۋ تولىققاندى كلاستەر قۇرۋعا الىپ كەلۋى ءتيىس.
تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت – مۇناي-گاز حيمياسى سالاسىن ودان ءارى دامىتۋ. قازىرگى ۋاقىتتا پوليپروپيلەن مەن پوليەتيلەن وندىرەتىن ءىرى جوبالار جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. بۋتاديەن, كارباميد جانە تەرەفتال قىشقىلىن وندىرۋگە ارنالعان بولاشاعى زور جاڭا جوبالار ازىرلەنۋدە. اتالعان باستامالاردىڭ بارلىعى ايماقتاردىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە جول اشاتىن جاڭا ءوندىرىس ورىندارىن اشۋعا باعىتتالۋى ماڭىزدى.
جوسپارلانعان جوبالاردى ىسكە اسىرۋ 25 مىڭنان استام جۇمىس ورنىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كۇتىلەتىن ەكونوميكالىق تيىمدىلىك ەكسپورت كولەمىنىڭ 6 ترلن تەڭگەگە ارتۋى جانە يمپورتقا تاۋەلدىلىكتىڭ 1,5 ترلن تەڭگەگە تومەندەۋىن قامتيدى. بارلىق جوبا تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ ماڭىزدى قادامى بولاتىن جوعارى ءونىمدى جانە يننوۆاتسيالىق وندىرىستەردى دامىتۋدى ىنتالاندىرۋعا, سونداي-اق ەكسپورت پەن يمپورتتى الماستىرۋعا باعىتتالعان.
2024 جىلى قۇنى 1,3 ترلن تەڭگەگە جۋىق 180 ينۆەستيتسيالىق جوبانى ەنگىزۋ جوسپارلانعان, ونىڭ 164-ءى وڭدەۋ سەكتورىنا تيەسىلى. بىرىڭعاي يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى شەڭبەرىندەگى نىساندار سانى بويىنشا بۇگىندە قاراعاندى, قىزىلوردا جانە جامبىل وبلىستارى, ينۆەستيتسيا كولەمى بويىنشا اتىراۋ, قاراعاندى جانە باتىس قازاقستان وبلىستارى كوش باستاپ تۇر.
وڭدەۋ ونەركاسىبى: نەگىزگى كورسەتكىشتەر
ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سايكەس, وڭدەۋ ونەركاسىبى كولەمى جاعىنان 48%-دىق كورسەتكىشپەن 45% دەڭگەيىندەگى شيكىزات سەكتورىنان اسىپ ءتۇستى. ونداعى نەگىزگى ءوسىم بىردەن بىرنەشە سەكتوردا بايقالادى:
- ماشينا جاساۋ: 6,9% ءوسىم, بۇعان كومپيۋتەرلىك جابدىقتار, ەلەكتر اسپاپتارى, اۋىل شارۋاشىلىعى جانە تەمىرجول تەحنيكاسى ءوندىرىسىنىڭ ۇلعايۋى ىقپال ەتتى.
- قارا مەتاللۋرگيا: ءوسىم 10,8%-دى قۇرادى. بۇل فەرروقورىتپا, بولات, شويىن جانە جالپاق پروكات ءوندىرىسى كوبەيۋىنىڭ ناتيجەسى.
- ءتۇستى مەتاللۋرگيا: مىس, مىرىش, قورعاسىن جانە اليۋميني ءوندىرىسىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى ءوندىرىس كولەمى 4,8%-عا ءوستى.
- حيميا ونەركاسىبى: 8,4% ءوسىم تىركەلدى, پوليپروپيلەن جانە ناتري بيحروماتى ءوندىرىسىنىڭ ۇلعايۋى ايتارلىقتاي ۇلەس قوستى.
ەسەپتى كەزەڭدە وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ جيىنتىق كورسەتكىشى 5%-عا جۋىق وڭ ديناميكا كورسەتتى. وسىلايشا, مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەكونوميكانىڭ وڭدەۋشى سەكتورىن دامىتۋ ارقىلى ەلىمىزدىڭ ونەركاسىپتىك نەگىزىن نىعايتۋ جونىندەگى تاپسىرمالارى دايەكتى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. سونىمەن قاتار ونىڭ ودان ءارى ءوسۋى ماقساتىندا سالانى ءتيىستى باعامەن, قاجەتتى شيكىزاتپەن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. بۇل اليۋميني مەن مىس وڭدەۋدى بىرنەشە ەسە ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇل كابەل, اليۋميني سىم جانە باسقا دا ءوندىرىستىڭ وسۋىنە دە اسەر ەتتى.
شيكىزات ەكسپورتىن ازايتۋ ءۇشىن وڭدەۋ ونەركاسىبىندە ءىرى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا جۇمىستار بەلسەندى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ماسەلەن, تەمىر رۋداسى بويىنشا قوستاناي وبلىسىندا («سسكوب» اق) جانە پاۆلودار وبلىسىنداعى مەتاللۋرگيالىق كلاستەر («Mineral Product International» جشس, فەرروقورىتپا, ىستىق بريكەتتەلگەن تەمىر جانە بولات ونىمدەرى) ىستىق بريكەتتەلگەن تەمىر ءوندىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. مىس كەنى بويىنشا اباي وبلىسىندا مىس بالقىتۋ زاۋىتىن سالۋ ( «KAZ Minerals Smelting» جشس قاز مينەرالس سمەلتينگ/NFC), سونداي-اق قازاقمىس كاسىپورىندارى (جەزقازعان جانە بالقاش مىس بالقىتۋ زاۋىتتارى) بازاسىندا ايدارلى جانە كوكساي كەن ورىندارىنان شيكىزاتتى قايتا وڭدەۋ جوسپارلانعان.
گەولوگيا سالاسىن دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارى
قازاقستان پەرسپەكتيۆالى اۋماقتاردى زەردەلەۋ جانە گەولوگيا سالاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋ بويىنشا شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن ىنتىماقتاستىقتى بەلسەندى تۇردە كەڭەيتىپ كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا مينەرالدى-شيكىزات بازاسى قاتتى پايدالى قازبالاردىڭ 987 كەن ورنىن قامتيدى جانە ولاردى بارلاۋ ديناميكاسى وڭ كۇيىندە قالىپ وتىر.
2024 جىلعى گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا قۇرامىندا مينەرالدى قورى مەن رەسۋرستارى بار 17 كەن ورنى مەملەكەتتىك تىركەۋگە الىندى:
- التىن – قورى 107,5 توننا, رەسۋرستارى 337,04 توننا,
- كۇمىس – قورى 1904,5 توننا, رەسۋرستارى 172087,2 توننا,
- مىس – قورى 4916,7 مىڭ توننا, رەسۋرستارى 7796,9 مىڭ توننا,
- مىرىش – قورى 2549,6 مىڭ توننا, رەسۋرستارى 338,9 مىڭ توننا,
- تەمىر كەندەرى – قورى 128 ملن توننا, رەسۋرستارى 162 ملن توننا,
- قورعاسىن – قورى 1319,5 مىڭ توننا, رەسۋرستارى 64,1 مىڭ توننا,
- ۆولفرام – قورى 409,9 مىڭ توننا, رەسۋرستارى 743 مىڭ توننا,
- حروم – رەسۋرستارى 464,1 مىڭ توننا,
- موليبدەن – قورى 14 ت, رەسۋرستارى 39 توننا,
- مارگانەتس – قورى 794 مىڭ توننا, رەسۋرستارى 1137,3 مىڭ توننا.
سونداي اق بيىل العاش رەت مەملەكەتتىك ەسەپكە كومىرسۋتەك شيكىزاتىنىڭ 6 كەن ورنى قويىلدى:
- گاز – 1776,5 ملن م3.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2023 جىلعى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ايتىلعان تاپسىرماسىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە 2026 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي قازاقستان اۋماعىن 2,2 ملن شارشى شاقىرىمعا دەيىن گەولوگيالىق-گەوفيزيكالىق زەرتتەۋمەن قامتۋعا قول جەتكىزۋگە باعىتتالعان جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. 3 جىل ىشىندە قارجىلاندىرۋدىڭ جالپى سوماسى 20 ملرد. تەڭگەدەن اسادى.
سونىمەن قاتار اۋدانداردى گەولوگيالىق جەتە زەرتتەۋ, گەولوگيالىق-مينەراگەندىك كارتاعا ءتۇسىرۋ جانە تەرەڭ گەولوگيالىق كارتاعا ءتۇسىرۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەر دە بار. اتالعان جۇمىستار ناتيجەلەرىنە سايكەس, باعالى, ءتۇستى جانە قارا مەتالدار بويىنشا بولجامدى رەسۋرستارى بار پەرسپەكتيۆالى 60 ۋچاسكە انىقتالدى. بۇل ۋچاسكەلەردى بارلاۋعا ارنالعان ليتسەنزيا شەڭبەرىندە ودان ءارى زەردەلەۋ ءۇشىن جەر قويناۋىن پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر.
سيرەك جەر مەتالدارى سالاسىن دامىتۋعا باعىتتالعان جەر قويناۋىن مەملەكەتتىك گەولوگيالىق زەرتتەۋ شەڭبەرىندە 12 ۋچاسكەدە ىزدەۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا.
بۇگىنگى كۇنى قورلارى شامامەن 800 مىڭ تونناعا باعالاناتىن كۇيرەكتىكول ۋچاسكەسىنىڭ پەرسپەكتيۆالىلىعى تۋرالى دەرەكتەر بار, ال سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردىڭ, ونىڭ ىشىندە تسەري مەن لانتانيدتەردىڭ 935,4 مىڭ توننا مولشەرىندەگى بولجامدى رەسۋرستارى بار.
سونىمەن قاتار سالاعا ينۆەستيتسيا تارتۋ جانە سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار الەۋەتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا وسمي مەن رەنيدى قوسپاعاندا, سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار بالانستىق قورلارى تۋرالى دەرەكتەردى قۇپياسىزداندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.
سونداي-اق قازاقستاندا كومىرسۋتەكتەردىڭ جاڭا كەن ورىندارىن اشۋ ءۇشىن ايتارلىقتاي پەرسپەكتيۆالار بار.
قازىرگى ۋاقىتتا گەولوگتار شامامەن 76 ملرد توننا بولجامدى شارتتى وتىن رەسۋرستارى بار 15 شوگىندى باسسەين بولەدى. بۇگىنگى تاڭدا مۇناي-گاز ءوندىرۋدىڭ بارلىق كولەمى يگەرىلگەن 5 باسسەينگە تيەسىلى. ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءىرىسى – كاسپي ماڭى, ول ەلدىڭ رەسۋرستىق بازاسىنىڭ شامامەن 80%-ىن قۇرايدى.
سونىمەن قاتار قوسىمشا از زەرتتەلگەن 5 شوگىندى باسسەيننىڭ ايتارلىقتاي كەلەشەگى بار. بۇلار سولتۇستىك تورعاي, ارال, سىرداريا, شۋ-سارىسۋ جانە ەرتىس ماڭى شوگىندى باسسەيندەرى. بۇل باسسەيندەردىڭ ىسكە اسىرىلماعان كومىرسۋتەك الەۋەتى ءالى دە ايتارلىقتاي.
اعىمداعى جىلى گەولوگيالىق-گەوفيزيكالىق ادىستەر كەشەنىن, ونىڭ ىشىندە ارال از زەرتتەلگەن باسسەينى شەگىندە شىعىس جانە باتىس ۋچاسكەلەرىندە 2د سەيسميكالىق بارلاۋدى قولدانا وتىرىپ, وڭىرلىك زەرتتەۋلەر اياقتالۋدا, ونىڭ زەرتتەۋ الاڭى 56 مىڭ شارشى كم.جۇمىس ناتيجەلەرى بويىنشا «باتىس» ۋچاسكەسىنىڭ بولجامدى رەسۋرستارى 0,8 ملرد تونناعا باعالانادى, الىناتىن قورلار 0,3 ملرد تونناعا باعالانادى. بولاشاقتا وسى ۋچاسكەلەردى نەعۇرلىم ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەۋ ءۇشىن ىزدەۋ جۇمىستارىن قويۋ جوسپارلانىپ وتىر.
ناتيجەلەر گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىنىڭ جوعارى دەڭگەيىن جانە قازاقستاننىڭ مينەرالدى-شيكىزات بازاسىن دامىتۋعا ەلەۋلى ۇلەسىن كورسەتەدى. بۇل سالانىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن جانە ونىڭ ودان ءارى وسۋگە دايىندىعىن كورسەتەدى.
وتاندىق ءوندىرىستى قولداۋ
ەكونوميكا قۇرىلىمىن وزگەرتۋ اياسىنداعى نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى قولداۋ. وسى ماقساتتا ۇكىمەت وتاندىق ءوندىرىس تاۋارلارىن تۇتىنۋدى ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان ەكونوميكالىق پاتريوتيزم قاعيداتىن ەنگىزدى.
مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ شەڭبەرىندە وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردەن باسىم تارتىپپەن ساتىپ الىناتىن وتاندىق ءوندىرىستىڭ 4 543 تاۋارىنا الىپ قويۋ بەلگىلەندى. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلارداعى قازاقستاندىق ونىمدەر تىزبەسىنىڭ كەڭەيۋى وتاندىق كاسىپورىندارمەن جاسالعان كەلىسىمشارتتار سانىنىڭ 1,4 ەسەگە ارتۋىنا, ال ولاردىڭ جالپى سوماسىنىڭ 40%-عا وسۋىنە الىپ كەلدى. سونىمەن قاتار «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ كومپانيالار توبى, سونداي-اق باسقا دا ءىرى جەر قويناۋىن پايدالانۋشى سۋبەكتىلەر وتاندىق وندىرۋشىلەرمەن جاسالعان ۇزاقمەرزىمدى شارتتار مەن وفتەيك-كەلىسىمشارتتار سوماسى 622,3 ملرد تەڭگەدەن 765 ملرد تەڭگەگە دەيىن ۇلعايدى.
مۇناي-گاز سالاسىندا بارلىق ساتىپ الۋدىڭ نەگىزگى كولەمى (65%) ءۇش ءىرى وپەراتورعا (تەڭىزشەۆرويل, قاراشىعاناق پەترولەۋم وپەرەيتينگ, NCOC) تيەسىلى. وسىعان بايلانىستى, ولاردىڭ بارلىق ساتىپ الۋلارىنىڭ 75%-ىن قۇرايتىن 16 تاۋار توبى بويىنشا ەلىشىلىك قۇندىلىقتى دامىتۋدىڭ ۇزاقمەرزىمدى باعدارلامالارىن قايتا قاراۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.
مەملەكەت قاراجاتى ەسەبىنەن نىسانداردى سالۋ كەزىندە وتاندىق قۇرىلىس ماتەريالدارى مەن جابدىقتارى بارىنشا قولدانىلادى.
مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى جاڭا بىرىڭعاي تىزىلىمگە ەنگىزىلگەن تەكسەرىلگەن وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرگە عانا كورسەتىلەدى.
ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋ جانە بيزنەس جۇرگىزۋگە قولايلى جاعداي جاساۋ جۇمىسى شەڭبەرىندە ۇكىمەت «تازا پاراقتان» قاعيداتىن ەنگىزدى. بۇل شاعىن جانە ورتا بيزنەس (شوب) سۋبەكتىلەرىنە قويىلاتىن 10 مىڭنان استام تالاپتاردى جويۋعا مۇمكىندىك بەردى. قابىلدانعان كەشەندى شارالار ناتيجەسىندە ەل ەكونوميكاسىنداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى 37%-عا دەيىن ءوستى.
تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى
تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى – ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنا اسەر ەتەتىن ماڭىزدى اسپەكت. وسىعان وراي ەلىمىزدە باعدارلاما قابىلداندى, ونىڭ شەڭبەرىندە 7 جىل ىشىندە 111 ملن م2 تۇرعىن ءۇيدى پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. وسىلايشا, 1 ملن-عا جۋىق وتباسى باسپانالى بولدى.
سونىمەن قاتار 2024 جىلى دامۋ جوسپارى تۇزەتىلدى, ناتيجەسىندە 15,5 ملن م2 تۇرعىن ءۇيدىڭ ورنىنا 18 ملن م2 باسپانا تاپسىرىلادى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا 2024 جىلدىڭ مامىر ايىندا «وتباسى بانكى» «ناۋرىز» جاڭا تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىن ىسكە قوستى. ونىڭ اياسىندا 188,3 ملرد تەڭگەدەن استام سوماعا 7217 مىڭ نەسيە بەرىلدى.
جىل باسىنان بەرى تسيفرلاندىرۋ جانە قالا قۇرىلىسى ساراپتاماسىن ەنگىزۋ ارقىلى ناقتى زاڭسىز قۇرىلىستى ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىگى الىنىپ تاستالدى. بۇل شارا مەملەكەت باسشىسى بىرنەشە رەت بەلگىلەگەن ناقتى قۇرىلىس ماسەلەسىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەردى. كەشەندى شارالار ساياباقتار مەن الەۋمەتتىك نىساندارعا ارنالعان اۋماقتاردا كوپپاتەرلى ۇيلەر سالۋ مۇمكىندىگىن جويادى, بۇل ەكولوگيالىق تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋعا جانە قالالىق ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋعا ىقپال ەتەدى.
