TANYMAL ZERGER ULTTYQ SÁNDIK-QOLDANBALY О́NERDI ÁLEMGE TANYTYP JÚR

Esimi álemge tanymal qazaq zergeri… On saýsaǵynan bal tamǵan sheber Berik Álibaı qazaqtyń ulttyq sándik-qoldanbaly ónerin jahanǵa tanytyp júr. Onyń qolynan shyqqan erekshe áshekeı buıymdar álemniń belgili saıasatkerleri, óner juldyzdarynyń talǵamynan shyǵyp, tanymal kórmelerden oryn alǵan. Halyqaralyq Faberje ordeniniń ıegeri, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Berik Álibaı 35 jyldan beri zergerlikpen aınalysady. Has sheberdiń qolynan shyqqan saqına, alqa, syrǵa, bilezik sekildi zergerlik buıymdar kózdiń jaýyn alady. Ulttyq naqyshta jasalǵan áshekeıler kúmispen kúptelip, asyl tastarmen kómkeriledi. Kúmistiń qasıetin halqymyz erteden bilip, turmys saltynda keńinen qoldanǵan deıdi zerger.  Berik Álibaı, zerger: — Dana halqymyz erteden bilgen ǵoı bul kúmistiń paıdasyn. Álgi «altyn sándikke, kúmis emdikke» dep bosqa aıtpaǵan. О́ıtkenickúmistiń tabıǵatta kezdesetin 400-500-ge tarta mıkrobtardy óltiretin kúshi bar ekenin bilgen. О́ıtkeni kúmis taqpaı, qolynda bilezik, kúmis buıymdary bolmasa tamaq jasaýǵa da ruqsat bermegen. Sondyqtan nan ılegende de qolyna júzik taǵyp, bilezik taǵyp tamaq istegende. Al kúmis buıymdary joq  adamnyń istegen tamaǵyn ishpegen kezder de bolǵan mysaly. Berik Álibaıdyń esimi alys-jaqyn shetelge keńinen tanymal. Qazaq sheberiniń qolynan shyqqan ulttyq buıymdar Iordanııa patshaıymy Ranııa Ál-Abdýllanyń súıikti áshekeıleriniń qatarynan oryn alǵan. Ulttyq buıymdarymyzdyń úlken suranysqa ıe bolýyna zergerdiń baıyrǵy tehnolonııalardy qoldanýy sebep. Sheber zergerlik buıymdardy jasaý barysynda búrshikteý, shıratpa, sirkeleý sııaqty birneshe tásilderdi qoldanady. Ár áshekeıdiń ózine tán ataýy men mán-maǵynasy bar deıdi. Berik Álibaı, zerger: — Mysaly, mynaý úlken, kólemdi júzikter bul «qudaǵı júzik» dep atalady. Artynda eki saqınasy bolady. Eki jastyń basyn qosqan, bir shańyraq astynda uıytqan enelerge (qudaǵıyna) 1 jyldan keıin baryp, «siz meniń qyzymdy jaqsy qabyldadyńyz, óz qyzyńyzdaı kórdińiz, men sizge rızamyn» dep qudaǵıyna osyndaı júzik taqqan. «Qostumsyq» júzik bolady. Bul qustumsyq júzik bul «qustaı erkin» degen maǵynany bildirgen. Qyzdardyń basy bos, aıttyrylmaǵan qyzdar osyndaı qostumsyq júzikter taqqan. Zergerlik buıymdar qyz-kelinshekterdiń sulýlyǵyn aıshyqtap, erekshe ásemdik syılaıdy. Ulttyq áshekeılerimiz tárbıeniń de aıqyn kórinisi bolǵan deıdi etnograf Bulbul Kápqyzy. Bulbul Kápqyzy, etnograf: — Kóbinde qyz balalarǵa saqına, júzik taǵýǵa bolmaıdy ǵoı. Qyz balanyń taǵatyn sándik osy kúmisten jasalǵan zaty sholpy ǵana bolǵan. Sholpy, shashbaý dep bólinedi ǵoı. Shashbaýdy orta jastaǵy áıelder, jalpy áıel bolǵannan keıin taǵady.

Al sholpyny tek qana qyz bala taqqan. «Sholpysy syldyrlap» deıdi ǵoı. Qyz balanyń minez-qulqyn jóndeıdi, denesin durys alyp júrýin jóndeıdi. Mysaly, sholpysy qatty syldyrap ótip bara jatqan kezde onyń minezi tarpańdaý, minezi nasharlaý ekenin bildiredi. Al shashyna taqqan eki sholpynyń eshqandaı daýysy shyqpaıtyn bolsa, ol qyzdyń bııazylyǵyn,  júris-turysynyń ádemi, bızıalyǵyn kórsetedi.  Búginde jastar arasynda ulttyq naqyshtaǵy buıymdarǵa qyzyǵýshylyq joǵary. Bul jas urpaqtyń boıyna ulttyq qundylyqtarymyzdy sińirip, olarǵa ónegeli tárbıe berýdiń bir joly. Dana Bekmyrza, stýdent: — Meniń ózim jeke basym osyndaı áshekeılerdi taqqandy jaqsy kóremin.

Qarap tursańyz, osyndaı kúmis jalatylǵan, altyn jalatylǵan qazaqı naqyshtaǵy áshekeıler bizdiń kúndelikti obrazymyzǵa erekshe óń beretin sııaqty kórinedi. Jáne osyndaı áshekeılerdi taqqan kezde bir erekshe qazaqı rýhty da sezinesiń. О́zimizdiń prezıdentimiz aıtpaqshy, bundaı áshekeılerdi tek naýryz aıynda ǵana emes, kúndelikti ómirde taǵyp júrse deım.  Berik Álibaı sııaqty otandyq zergerlerimizdiń arqasynda kóneniń kózindeı bolǵan jádigerlerimiz qaıta jańǵyrý ústinde. Bul jaýharlar shetelden keletin meımandardy tamsandyryp, qazaqtyń qoldanbaly ónerin álemge pash etýde.