توقاەۆ تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ بەيرەسمي سامميتىنە قاتىستى

فوتو: اقوردا

قاسىم-جومارت توقاەۆ تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ بەيرەسمي ءسامميتىن كونە بۋداپەشت شاھارىندا وتە جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن ماجارستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ۆيكتور وربانعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى, دەپ جازدى qandastar.kz

– بۇگىنگى القالى جيىننىڭ ەۋروپا تورىندە ءوتۋىنىڭ ايرىقشا ءمانى بار. ءبىز ماجار جۇرتىنىڭ قارت قۇرلىقتا تۇعىرلى مەملەكەت بولىپ وتىرعانىنا ءدان ريزامىز. بۇگىن ءبارىمىزدى ءتۇبى ءبىر تۇركى باۋىرلارىم دەپ قۇشاق جايا قارسى الىپ جاتسىزدار. مۇنى, شىن مانىندە, مىزعىماس دوستىعىمىزدىڭ ايقىن كورىنىسى دەپ سانايمىن. ءبىز ىنتىماعى جاراسقان ەلدەرىمىزدىڭ بىرلىگىن بەكەمدەپ, تامىرى ءبىر تاريحىمىز بەن سالت-داستۇرلەرىمىزدى ۇلىقتاپ كەلەمىز, – دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, «شىعىس پەن باتىس توعىسقان تۇس» اتاۋىمەن ۇيىمداستىرىلعان سامميت الىپ قۇرلىقتىڭ ۇلان-عايىر اۋماعىن يەلەنىپ جاتقان تۇركى ەلدەرىنىڭ مۇددەسىنە, ستراتەگيالىق ماقسات-مىندەتىنە ساي كەلەدى. قازىرگى كۇردەلى گەوساياسي جاعدايدا ۇيىم اياسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ءمانى ءتىپتى ارتتى.

بۇل رەتتە قاسىم-جومارت توقاەۆ تۇركى جۇرتىنىڭ تاتۋلىعى مەن ءوزارا بايلانىسىن نىعايتۋ, تۇتاستىعىن بەكەمدەي ءتۇسۋ ماقساتىندا قازاقستان قابىلداعان كەشەندى شارالارعا توقتالدى.

– اتاپ ايتساق, تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ جانىنداعى قازاقستاننىڭ تۇراقتى وكىلىن تاعايىندادى. كوپ ۇزاماي تۇراقتى وكىلدىك اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. استانادا 11-12 ماۋسىم كۇندەرى تۇركى مەملەكەتتەرى پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ XIV پلەنارلىق وتىرىسى وتەدى. اقتاۋ قالاسى بيىل تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى رەتىندە جاريالاندى. وسى مارتەبەلى مىندەتتى جوعارى دەڭگەيدە اتقارۋ ءۇشىن ناقتى ءىس-شارالار قولعا الىندى. قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن وتكەن اپتادا ورتالىق سايلاۋ ورگاندارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك پلاتفورماسى قۇرىلدى. ونىڭ العاشقى وتىرىسى كيەلى تۇركىستان قالاسىندا تابىستى ءوتتى. ورتاق كەلىسىم بويىنشا بيىل ماۋسىم ايىنان باستاپ الماتى قالاسى «تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ جاستار استاناسى» اتانادى. وسىلايشا, ءبىز تۇركى بىرلىگىن نىعايتامىز, – دەدى پرەزيدەنت.

قاسىم جومارت توقاەۆتىڭ پىكىرىنشە, تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا مۇشە ەلدەر ءوزارا قول جەتكىزگەن كەلىسىمدەردى ساقتاۋى قاجەت.

– تاعى ءبىر اسا ماڭىزدى ماسەلە, بۇل – ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ شەڭبەرىندە قابىلدانعان قۇجاتتارداعى ەرەجەلەردى قاتاڭ ساقتاۋ. پروتسەدۋرا ماسەلەسى بولسىن, ساياسي جانە ەكونوميكا سۇراقتارى بولسىن – كەلىسىمدەردىڭ ەرەجەلەرىنىڭ بارلىعىن قۇرمەتتەۋ, ساقتاۋ قاجەت, مىندەتتى تۇردە ىسكە اسىرۋ كەرەك, – دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى سوڭعى كەزدەگى تاريفكە قاتىستى وقيعالار جاھاندىق ساۋدا ساياساتىنداعى وتە ۇلكەن وزگەرىستەرگە سەبەپ بولعانىنا نازار اۋداردى. پرەزيدەنت مۇنداي داعدارىستار ءتۇرلى سىن-قاتەر تۋدىرۋمەن قاتار جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشاتىنىن العا تارتىپ, ونەركاسىپ, كولىك-ترانزيت, اۋىل شارۋاشىلىعى, تسيفرلاندىرۋ سياقتى باعىتتار بويىنشا بىرلەسە ارەكەت ەتۋدى ۇسىندى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ ورتا ءدالىزدى شىعىس پەن باتىستىڭ اراسىنداعى نەگىزگى كوپىرگە اينالدىرۋدى ستراتەگيالىق مىندەت رەتىندە اتادى. بۇل رەتتە پرەزيدەنت ەلىمىز قىرعىزستانمەن جانە وزبەكستانمەن شەكاراداعى راسىمدەردى تسيفرلاندىرۋ, جۇك ءترانزيتىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلداپ جاتقانىن, سونداي-اق قازاقستان-قىتاي شەكاراسىندا ءۇشىنشى تەمىر جول بەكەتىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن جەتكىزدى.

وسى ورايدا قاسىم-جومارت توقاەۆ باۋىرلاس ەلدەردى ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋعا, سونىڭ ىشىندە «سولتۇستىك – وڭتۇستىك» باعىتى بويىنشا حالىقارالىق كولىك قاتىناسىن دامىتۋعا شاقىردى. اتالعان جوبا تۇركى ەلدەرىنىڭ وڭىرلىك ترانزيت حابى رەتىندەگى ءرولىن ەداۋىر نىعايتادى.

پرەزيدەنت مۇناي, گاز, ۋران جانە تاعى دا باسقا تاۋارلاردى جەتكىزۋ تىزبەگىن ءارتاراپتاندىرۋ ىسىندە ۇيىمنىڭ الەۋەتىن پايدالانۋ قاجەت ەكەنىنە نازار اۋداردى.

وسى رەتتە قازاقستاننان ەۋروپا باعىتىندا مۇناي جەتكىزۋدى ارتتىرۋ جوباسىن قولداعانى ءۇشىن ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆكە العىس ايتتى.

بۇدان بولەك, قاسىم-جومارت توقاەۆ سوڭعى ۋاقىتتا حالىقارالىق ساراپشىلار ترانسكاسپي مۇناي جانە گاز قۇبىرلارىن سالۋ باستاماسىن تالقىلاپ جۇرگەنىن اتاپ ءوتىپ, مۇنداي جوبالار وتە اۋقىمدى جانە ترانسۇلتتىق دەڭگەيدەگى ىقپالداستىقتى تالاپ ەتەتىنىن جەتكىزدى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, تسيفرلاندىرۋ جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ بولاشاعى زور. بيىل ەلىمىز كاسپي تەڭىزى ارقىلى وپتيكالىق-تالشىقتى كابەل تارتۋ جوباسىن جۇزەگە اسىرا باستادى. سونىڭ ناتيجەسىندە ايماقتاعى تسيفرلىق بايلانىس نىعايا تۇسەدى.

– ەلدەرىمىز اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىقتى جانداندىرىپ, تاۋار ءتۇرىن كوبەيتۋ قاجەت. وتكەن جىلى قازاقستاننىڭ ۇيىمعا مۇشە ەلدەرمەن اراداعى الىس-بەرىسى 11,4 ميلليارد دوللارعا جەتتى. بۇل – ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساۋداسىنىڭ 8 پايىزىنا تەڭ. ارينە, جاقسى كورسەتكىش. دەگەنمەن ونى ارتتىرا ءتۇسۋ كەرەك. وسىعان وراي, ساۋدا-ساتتىقتى دامىتۋ ءۇشىن ارنايى قۇجات ازىرلەۋدى ۇسىنامىن, – دەدى پرەزيدەنت.

سونداي-اق اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ىقپالداستىقتى كۇشەيتۋگە باسا ءمان بەرىلدى. قاسىم-جومارت توقاەۆ ازىق-ت ۇلىك قاۋىپسىزدىگى جونىندەگى يسلام ۇيىمى مەن تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋدىڭ ماڭىزىنا توقتالدى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە, الەمدە جيىلەگەن تابيعات اپاتتارىنا قارسى تۇرۋ ءۇشىن كۇش جۇمىلدىرۋ ماسەلەسى اسا وزەكتى. ماسەلەن, سوڭعى جىلدارى كاسپي تەڭىزىنىڭ دەڭگەيى ايتارلىقتاي تومەندەپ كەتتى. بۇل جاعداي ايماقتىڭ ەكولوگياسى مەن ەكونوميكاسىنا, حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. پرەزيدەنت تۇركى ەلدەرىن وسىعان قاتىستى بىرلەسكەن عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە جانە ورتاق جوبالار ازىرلەۋگە ۇندەدى.

سامميتتە ماجارستان پرەمەر-ءمينيسترى ۆيكتور وربان, قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ, ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ, تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايپ ەردوعان, وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيوەۆ جانە تمۇ باس حاتشىسى كۋبانىچبەك ومىراليەۆ ءسوز سويلەدى.