Azamattardy turaqty jáne ýaqytsha tirkeý boıynsha zańǵa engizilgen ózgeristerdi Ishki ister mınıstriniń orynbasary, polıııa general-maıory Erlan Týrgýmbaev jan-jaqty túsindirip berdi.
Azamattardy turǵylyqty jeri boıynsha turaqty jáne ýaqytsha tirkeýge qatysty zańnamaǵa engizilgen ózgeristerdi keńinen túsindirgen Erlan Zamanbekuly turǵylyqty mekenjaı boıynsha tirkeýge turý burynnan bar talap ekenin basa aıtty. «Qazaqstanda tirkeý ınstıtýty 1993 jyly engizilgen. Ol erkin júrip-turý quqyǵyn shektemeıdi, biraq jańa turǵylyqty jerge kelgen azamat óziniń mekenjaıy týraly habarlaýy tıis. Bul ishki kóshi-qonǵa monıtorıng júrgizýge, osy jáne basqa qalada nemese aýdandaǵy azamattardyń esebin naqtylaý úshin qajet. Osy málimetterdiń negizinde jumys oryndaryn ashý, mektep, arýhana qurylysy, ınjenerlik-tehnıkalyq ınfraqurylymdy damytý josparlanady. Buǵan qosa, polıııadan nemese basqa organdardan qandaıda bir arnaıy ruqsat alýdyń qajettigi joq, turǵyn jaı ıesiniń kelisimi bolsa jetkilikti», – dedi mınıstrdiń orynbasary.
Onyń aıtýyna qaraǵanda, zańǵa engizilgen ózgerister negizinde turaqty tirkeýmen qatar «ýaqytsha tirkeýge turý» túsinigi engizilip otyr. Ýaqytsha tirkeýge turý úshin turaqty tirkeýden shyǵýdyń qajeti joq. Ýaqytsha tirkeý degenimiz aty aıtyp turǵandaı, belgili bir merzimge rásimdeledi jáne belgilengen ýaqyt ótkennen keıin tirkeý avtomatty túrde joıylady.
Al bul zańǵa engizilgen ózgeristedi júzege asyrýda páterden páterge kóship júrgen turǵyndar túrli kedergilerge tap bolatyny jasyryn emes. Aıtar bolsaq, jaldamaly páterdi pana etip júrgenderdi páter qojaıyndary tirkeýge turǵyzýdan túbegeıli bas tartatyny bar. Sodan da, páterdi jalǵa alýshylar turyp jatqan mekenjaı boıynsha tirkelgisi kelse de, tirkele almaı dal bolady. Sondyqtan da, zań talaptaryn oryndaý úshin jalǵan mekenjaı boıynsha tirkeýge turýǵa týra keledi, biraq ózderi kórsetken mekenjaıda turmaıdy. Eń soraqysy, kóp jaǵdaıda bul mekenjaıda júzdegen azamat tirkelgen bolyp shyǵady. Mınıstrdiń orynbasarynyń málimetinshe, osyndaı olqylyqtardy joıý úshin páterdi jalǵa berýshilerge onda turyp jatqan azamattardy tirkeýge turǵyzý mindetteldi. Mekenjaı boıynsha tirkeýge turmaǵany úshin buryndary tek jaldamaly páterdi pana etken turǵyndar ǵana jaýapkershilikke tartylyp kelse, budan bylaı páter ıelerine de azamattardy tirkeýsiz turǵyzǵany úshin ákimshilik jaýapkershilik qarastyrylǵan. Al esesine, páterde turyp jatqan qonaqtar men týystarǵa ýaqytsha tirkeýge turý qajet emes.
«Azamat belgili aýmaqta 1 aıdan asa ýaqyt tursa, ol ýaqytsha mekenjaıda tirkelýge mindetti. Biraq «Turǵyn úı qatynastary» zańy boıynsha páterde ýaqytsha turǵandar, ıaǵnı páter ıesi ýaqytsha aqysyz turýǵa kelisimin bergen azamattarǵa ýaqytsha tirkelý mindetti emes. Ondaı sanattaǵy azamattarǵa týysqandar men qonaqtar jatady», – dedi vedomstvo ókili.
Deı turǵanmen, bul 2016 jyldyń sońynda qabyldanǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zań aktilerine ekstremızm jáne terrorızmge qarsy kúres máseleleri boıynsha engizilgen ózgerister men tolyqtyrýlar týraly» Zańyna engizilgen ózgertýlerdiń oryndalýy birden qatań baqylaýǵa alynady degen sóz emes. Aıtýynsha, jumys burynǵy júıemen júrgizile beredi. Bir aıǵa jeter-jetpes ýaqyt ishinde tirkeýsiz júrgen quqyq buzýshylar birden jaýapkershilikke tartylmaıdy, olarǵa áýelde eskertý jasalady jáne tirkeýge turýǵa múmkindik beriledi.
Al ýaqytsha tirkeýge turý tártebeni keletin bolsaq, búginde azamattardy tirkeý rásimderi barlyq jerde barynsha jeńildetildi. Tirkeýge turý úshin Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyqtaryna júginesiz, bul rásim bar bolǵany 15-20 mınýt ýaqytyńyzdy alady. Tipti, ol úshin burynǵy turǵylyqty mekenjaıdyń tirkeý esebinen shyǵýdyń qajettiligi joq. Sebebi, burynǵy mekenjaıdan tirkeý jáne shyǵarý avtomatty túrde júrgiziledi. «Mekenjaı aýysqan kezde jańa qujattar alýdyń da qajettigi joq – barlyq málimetter azamattardyń jeke kýáligindegi elektrondy «chıpke» engiziledi. Sondaı-aq, úıden shyqpaı da úkimettiń elektrondy portaly arqyly tirkelýge bolady, ol úshin ǵalamtorǵa qosylý múmkindigi jáne elektrondy ıfrly qoltańba bolsa jetkilikti, memlekettik baj salyǵy elektrondy úkimettiń tólem shlıýzi arqyly tólenedi. Tirkeý týraly aqparat elektrondy málimetter bazasyna birden túsedi. Bul azamattardy memlekettik qyzmetti alý kezinde turǵylyqty mekenjaıy boıynsha anyqtamany jınaý jáne usyný qajettiginen bosatady», – dep túıindedi sózin polıııa general-maıory. Sondaı-aq, Erlan Zamanbekuly turǵyndardyń esebin júrgizýdiń osy jáne basqa úlgisi kóptegen memleketterde qoldanylyp kele jatqanyna basa nazar aýdardy.
Máselen, Reseı Federaııasy, Latvııa, Lıtva, Moldova, Estonııa, Grýzııa sekildi burynǵy birqatar keńestik elderde Turǵyndardyń biryńǵaı tirkelimi júrgiziledi, sondyqtan tirkeýge turý úshin memlekettik mekemege ózi barýy tıis. GFR-da mýnııpaldyq qyzmetter tirkeýdi jańa mekenjaıǵa kelgennen keıin eki apta ishinde júrgizedi. Kelgen nemese ketken mekenjaıy boıynsha ýaqytyly málimet bermegen nemese bóten bireýdiń mekenjaıyn paıdalanǵan adamǵa 1-den 50 myń evroǵa deıingi mólsherde aıyppul qarastyrylǵan. Avstrııada tirkeýge turý úshin polıııaǵa jeke kýáligin, úıdi jalǵa berý nemese satyp alý týraly kelisimshartty usynady. Izraılde polıııa azamattarǵa jeke kýáliginiń ishine qosyp, onyń turǵylyqty mekenjaıy kórsetilgen qosymsha paraqsha beredi. Belgııada da turǵylyqty mekenjaı jeke kýálikke engiziledi, biraq qonys aýdarý týraly ótinish ratýshqa beriledi. Osyndaı tártipter budan basqa elderde de bar. Jalpy alǵanda, bizdiń elimizdegi turǵylyqty nemese ýaqytsha mekenjaı boıynsha tirkeý týraly zań talabyna engizilgen ózgerister azamattardyń múddesin barynsha tıimdi qorǵaýǵa, sondaı-aq ishki kóshi-qondy baqylaýdy jaqsartýǵa múmkindik beredi.
О́tken jyldyń statıstıkasyna súıensek, 2016 jyly elimizde turǵylyqty mekenjaıyn ózgerýine baılanysty 1 mln. 200 myń adam tirkeýdi rásimdegen jáne 750 myń adam ýaqytsha kelgen jeri boıynsha tirkeldi. Sondaı-aq, 2016 jyly tirkeýsiz turǵany jáne jaramsyz jeke kýálikpen júrgeni úshin 22 myń quqyq buzýshy ákimshilik jaýapkershilikke tartylǵan.
