ۇلتتىق كيىم نەگە قىمبات?

ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىنە ساناۋلى كۇندەر قالدى. وسىناۋ يگى مەرەكەدە ۇلتتىق كيىم كيىپ ءجۇرۋدى ادەتكە اينالدىرعاندار قانشاما. بۇل كۇندەرى قازاقى ويۋ-ورنەگى بار كيىمدەردى مەكتەپتەردە وقۋشىلار دا كيىپ جۇرەدى. ساراپشىلاردىڭ سوزىنشە, وزىمىزدە تىگىلەتىن ۇلتتىق كيىم قىمبات. وعان بىرقاتار فاكتور اسەر ەتىپ جاتىر.

2023 جىلعى الدىن الا دەرەكتەر بويىنشا ءوندىرىس كولەمى 211 ملرد تەڭگەنى قۇرادى, ءوسىم – 12,2%. بىلتىر جەڭىل ونەركاسىپ نارىعىنىڭ كولەمى 4,4 ملرد دوللاردى قۇرادى. وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ ۇلەسى – 7%, ال يمپورت 93% بولدى. ءوندىرىس كولەمىنىڭ جىل سايىنعى وسۋىنە قاراماستان, جەڭىل ونەركاسىپ ونىمدەرىن تۇتىنۋ دا ءوسىپ جاتىر. تۇتىنۋدىڭ نەگىزگى كولەمى يمپورتتىق ونىممەن قاناعاتتاندىرىلادى. جالپى ءوندىرىس كولەمىندە سالا نەگىزىنەن مەملەكەتتىك تاپسىرىسقا (ارنايى كيىم, ارنايى اياق كيىم, نىساندى كيىم جانە ت.ب.) باعدارلانعان. ولار وندىرۋشىلەرگە كەپىلدەندىرىلگەن ساتۋدى جانە مينيمالدى تاۋەكەلىن قامتاماسىز ەتەدى», – دەلىنگەن ۆەدومستۆونىڭ رەداكتسيانىڭ رەسمي ساۋالىنا بەرگەن جاۋابىندا.

تاعى ءبىر ماسەلە – شيكىزاتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى جانە وڭدەۋشىلەردىڭ تاپشىلىعى, دەلىنگەن اقپاراتتا.

«ياعني, ءبىزدىڭ كاسىپورىندار وڭدەۋدىڭ ەڭ تومەنگى دەڭگەيىندە جانە تەك وندىرىسكە باعىتتالعان. سونداي-اق, كوپتەگەن شيكىزات جانە كومپونەنتتەردىڭ  بولماۋى, ولارعا جوعارى اكەلۋ باجدارى. بىلىكتىلىك كادرلارىنىڭ تاپشىلىعى. جوعارى جانە ورتا ارناۋلى وقۋ ورىندارىندا جەڭىل ونەركاسىپ سالالارى ءۇشىن ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق باعىت بويىنشا ءبىلىم الۋشىلاردىڭ سانى ازايۋدا. ويتكەنى بۇل قىزمەت ءتۇرى تومەن جالاقىعا بايلانىستى تارتىمسىز. ىشكى نارىقتى قورعاۋ ماقساتىندا ءبىز تۇراقتى نەگىزدە شارالار قابىلدايمىز.

مىسالى, يمپورتتاۋشىلاردى بولدىرماۋ جانە جەڭىل ونەركاسىپ تاۋارلارىن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا وتپ قولداۋ ءۇشىن الىپ قويۋدى بەلگىلەۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلىپ, ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ تۇراقتى نەگىزدە قازاقستاندا وندىرىلمەيتىن شيكىزاتقا كەدەندىك باجداردى تومەندەتۋ ماسەلەلەرى پىسىقتالىپ جاتىر. جاڭا جوبالارعا جانە ەسكىلەرىن جاڭعىرتۋعا 3% قارجى ءبولىندى, كولەڭكەلى يمپورتپەن كۇرەسۋ ءۇشىن تاۋارلاردى تاڭبالاۋدى ەنگىزۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە, كۆازيمەملەكەتتىك ساتىپ الۋلاردا يندۋستريالدى سەرتيفيكاتى بار وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرگە باسىمدىق بەرىلگەن», – دەپ حابارلادى كوميتەت.

ماتانى سىرتتان اكەلەمىز – ساراپشى

ديزاينەر باقىتگۇل كوشەربايدىڭ ۇلتتىق كيىم ءوندىرىسى سالاسىندا جۇرگەنىنە بىرنەشە جىل بولعان.

«مەن ءوزىم جەكە ۇلتتىق كيىم تىكپەيمىن. ءبىز تسەحتارمەن جۇمىس ىستەيمىز جانە ءوزىمىزدىڭ تىگىنشىلەرىمىز بار. جالپى وسى سالامەن اينالىسىپ كەلە جاتقانىما 4 جىل بولدى. مەملەكەتتەن قولداۋ بولدى. وتكەن جىلى ءبىز جاستارعا 2,5 پايىزبەن بەرىلەتىن 5 ملن تەڭگەنى ۇتىپ الدىق. ەكى جىلدىڭ ىشىندە قايتارىلادى. سول جاعىنان جاقسى قولداۋ بولدى. بۇل بيزنەس ءتۇرىنىڭ تابىسىنا كەلسەك, سوڭعى جىلدارى ۇلتتىق ناقىشتاعى كيىمدەرگە قولداۋ بارىن كورۋگە بولادى», – دەدى ول.

سپيكەردەن وزىمىزدە تىگىلەتىن ۇلتتىق كيىمدەر نەگە قىمبات ەكەنىن سۇرادىق.

«ەڭ ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبىرى بىزدەگى ءوندىرىس دامىماعان. ماتا ءوندىرىسى جوق. ونى سىرتتان الامىز. ماتا باسقا جاقتان كەلگەننەن كەيىن بىزگە دە ءتيىمسىز بولاتىن تۇستارى وتە كوپ. ماتانى تابۋدا, الۋدا بولسىن, وزىندىك قۇنى بىزگە قىمباتقا شىعادى. سوندىقتان وتاندىق ونىمدەر قىمبات بولادى. بىزدە تىكتىرەتىن ۇلكەن بولسىن, شاعىن بولسىن, فابريكا وتە از. سول سەبەپتەن از مولشەردە باسقا تسەحتاردا تىكتىرسىن, ءوز تىگىنشىلەرىنە تىكتىرەتىن بولساڭ دا, ماتا جاعىنان, تسەحتارعا تىكتىرۋگە قىمباتقا تۇسەدى. كەيبىر دەتالدارىندا قولدىڭ جۇمىسى بولادى. سوندىقتان ۇلتتىق كيىمدەر قىمبات دەپ ايتاتىن ەدىم», – دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.

سىزدەردەن كيىم-كەشەك ساتىپ العىسى كەلەتىن قازاقستاندىق قانشا قاراجات جۇمساۋعا دايىن بولۋى كەرەك?

ء«بىزدىڭ كيىم-كەشەكتى ساتىپ الۋعا ورتا باعامەن الاتىن بولساق, 80-100 مىڭ تەڭگەنىڭ ماڭايىندا. ىشكى نارىقتان بولەك, شەتەل تاراپىنان سۇرانىس وتە كوپ. 2023-2024 جىلدارى شەتەلدىكتەر قاتتى قىزىعۋشىلىق تانىتتى, ۇلىبريتانيادان, كانادادان حابارلاسقاندار بولدى. تۇركيادان ءبىزدىڭ باس كيىمدەرگە, شاپاندارعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتار بولدى», – دەدى ديزاينەر.

باقىتگۇل كوشەرباي وندىرىستە پايدالاناتىن ماتانى تۇركيا, يتاليا جانە وڭتۇستىك كورەيا ەلدەرىنەن ساتىپ الاتىندارىن ايتتى.

«بەشپەنت تە, شەكپەن دە شاپان اتالىپ كەتتى…»

ەلوردا بازارلارىندا قىرعىزستاننىڭ كيىم-كەشەكتەرىن كەزدەستىرۋگە بولادى. ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق كيىمدەر دە بار. جاسىراتىنى جوق, توي-تومادالاقتاردا ونى ساتىپ الاتىن تۇرعىندار دا جوق ەمەس. سەبەبى باعاسى جاعىنان قولجەتىمدى. ەتنوگراف سەرىك ەرعاليدىڭ ايتۋىنشا, قىرعىزستان قازاقستاندى تەك ۇلتتىق كيىممەن ەمەس, جالپى كيىممەن قامتىپ جاتىر.

«ويتكەنى ولار قىتايدىڭ تەحنولوگياسىن جەڭىل ونەركاسىپكە ەنگىزىپ الدى. ول جاقتا شيكىزات بولماعاننان كەيىن, باسقا نارسەگە الاڭداماعاننان كەيىن جەڭىل ونەركاسىپتى جاقسى مەڭگەرىپ الدى دا, ەندى قازاقستاننىڭ نارىعىن بۇل جاعىنان جاۋلاپ الدى. ول راس. بىزگە ول جاعى قولعا الىنعان جوق, ساياساتقا جەتكىلىكتى اينالعان جوق. جەڭىل ونەركاسىپ بار, بىراق قىرعىزستانعا قاراعاندا وتە شابان دامىپ جاتىر. بىزدە شيكىزات پەن باسقا جاعى وتە قىمبات بولعاننان كەيىن ودان پايدا تابۋ جاعى تابىسكەرلەرگە وتە قيىن. سوڭعى كەزدە حالقىمىز ءوزىنىڭ كيىمدەرىنە نازار اۋدارا باستادى. ۇلتتىق كيىمدەر نەگىزىنەن برەند ەسەبىندە قولعا الىنىپ جاتىر. ارزانقول ەمەس, قىمبات. بىراق ەندى بۇل بۇقارا حالىققا قول جەتەرلىك ەمەس. كيىت دەپ ارزان بولعان سوڭ قىرعىز اعايىندارىنىڭ ءبىزدىڭ بازارداعى بۇيىمدارىنان الادى. بىراق ەندى بۇل ۋاقىتشا بولۋ كەرەك. ەندى قازىر ول قىزىق بولماي بارا جاتىر. دەگەنمەن بۇل سالانى ءبىزدىڭ بيلىك قولعا الۋ كەرەك. وعان ارنايى ساياسي باعىت ۇستانۋ قاجەت», – دەدى ول.

ويتكەنى بۇل تەك قانا ءوندىرىس, ساۋدا يندۋستريالىق باعىت ەمەس, بۇل – ۇلتتىڭ قۇندىلىعى, ۇلتتىڭ كودى, دەپ جالعاستىردى ساراپشى.

«سوڭعى كەزدە برەند تۇرىندە بارلىعى شاپاندى قولعا الىپ جاتىر. بىراق ەندى قازاقتا شاپاننان باسقا سىرت كيىمدەر بار عوي. قازىر ءبارى شاپان بولىپ كەتتى. بەشپەنت تە, شەكپەن دە شاپان اتالىپ كەتتى. بۇل جاعىنان ەندى ەتنوگرافيالىق عىلىمي كىرىسۋ وتە باياۋ جانە بۇل سىرت قالىپ تۇر. ياعني, ساۋاتسىزدىق تا ءبىر جاعىنان. مىنە وسىنىڭ بارلىعىنا مەملەكەت كىرىسۋ كەرەك», – دەدى سەرىك ەرعالي.