جىلقى وسىرۋمەن قالالىقتار دا اينالىسا باستادى

توپان سۋعا قاتىستى 11 وڭىردە تج ەنگىزگەن ۇكىمەت جۇتقا بايلانىستى نەگە توتەنشە جاعداي جاريالاۋدان باس تارتقانىن ءتۇسىندىردى.

مامانداندىرىلعان اگرارلىق پورتالىنىڭ جازۋىنشا, قازىرگى كەزدە اۋىلدا جىلقى وسىرۋمەن قالالىقتار دا اينالىسادى. ويتكەنى «جىلقى شارۋاشىلىعى اسا كوپ ينۆەستيتسيانى تالاپ ەتپەيتىن تابىستى بيزنەس» دەگەن پىكىر قالىپتاسقان. شىن مانىندە, ادەتتە قامبار اتانىڭ تۇلەگى جىل ون ەكى اي جايىلىمدا جايىلا الادى, ونى قورادا ۇستاۋدىڭ قاجەتى جوق. تەبىندەپ, ءوز ازىعىن ءوزى تابادى.

ءسويتىپ, ينۆەستور ازىقجەمنەن كوپ اقشاسىن ۇنەمدەيدى. تەك جىلقىشى باس-كوز بولىپ, مال ۇرىلارى مەن يت-قۇستان قورعاسا بولعانى. بۇل رەتتە جىلقى ەتى ەلىمىزدە دە, شەتەلدە دە تۇراقتى ءارى جوعارى سۇرانىسقا يە. ءارى جىلقى ەتى قۇس, قوي, سيىر ەتىنەن الدەقايدا قىمبات باعالانادى.

سوندىقتان ءبىراز ينۆەستور بۇل بيزنەسپەن ءوزى اينالىسپايدى: الدەبىر اۋىل-اۋداننىڭ جانىنان جايىلىم جەر الا السا, سول ەلدى مەكەننەن جىلقىشىلاردى جالدايدى, ءتيىستى جالاقىسىن اي سايىن اۋدارىپ تۇرادى. مالىنىڭ اماندىعى تۋرالى ۆيدەوەسەپتى WhatsApp, Telegram ارقىلى قابىلدايدى. ءوزى قالاسىندا تۇرا بەرەدى, جىلىنا ءبىر رەت ينسپەكتسيامەن اۋىلعا بارىپ, ءوز اكتيۆىنە تۇگەندەۋ-رەۆيزيا جۇرگىزەدى.

بيزنەسمەن, انگۋس رەسپۋبليكالىق پالاتاسىنىڭ ديرەكتورى داۋرەن سالىقوۆتىڭ ايتۋىنشا, بۇل سحەما عالامشاردى جايلاعان كليماتتىق كۇيزەلىستى, تابيعي اپاتتاردى, جۇتتى ەسكەرمەيدى.

«قىستا كەنەتتەن اۋا رايى جىلىنىپ, ءجيى جاۋىن جاۋاتىندى شىعاردى. سالدارىنان قار مۇزعا اينالىپ, توڭ بولىپ قاتادى. ونى تۇياعىمەن تەبىندەپ جارا الماعان جىلقىلار ازىقجەمسىز قالادى. مۇنداي جاعدايدا ولاردى قولدان قورەكتەندىرۋ كەرەك, ولاي جاساماسا, شەتىنەن قىرىلادى. ەگەر قوجايىن قاشىقتا, قالادا وتىرسا, قىستىڭ قامىن جاساپ, مۇنداي جاعدايعا دايىن بولماسا, ال, جىلقىشىسى ءۇيىردىڭ ءوز بەتىنشە جايىلاتىنىنا جامان ۇيرەنسە, وندا مال ازىق تابا المايدى. بۇگىندە جايلاۋ-جايىلىمنىڭ ءبارى تەگىس ءبولىنىپ قويىلعان, كورشىنىڭ شابىندىعىنا ءتۇسۋ قىلمىس. مالدى جۇتتان امان ساقتاۋ ءۇشىن قيانعا كەتىپ, ەشكىم باسىن بايگەگە تىكپەيدى», – دەدى ساراپشى.

ونىڭ بايلامىنشا, ۇلىتاۋ وڭىرىندە ءدال سونداي جاعداي تۋىنداپ, شامامەن 1 500-دەي جىلقى قىرىلىپ قالدى.

ماسقاراسى سول, جەرگىلىكتى تۇرعىندار ءار تۇكپىردە تەڭكيىپ, ءولىپ جاتقان جىلقىلاردى كورىپ, جۇرەكتەرى قان جىلادى. بىراق ولاردىڭ قوجايىنى كىم ەكەنى بەلگىسىز قالدى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ سەندىرۋىنشە, بۇگىندە جاپپاي قىرىلعان جانۋارلاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ يەلەرىن انىقتاۋ مۇمكىن بولمادى. سەبەبى, ولار يدەنتيفيكاتسيالانۋ راسىمدەرىنەن وتپەگەن, قۇلاعىنا سىرعا تاعىلماعان, سانىنا تاڭبا باسىلماعان.

داۋرەن سالىقوۆ يەسىز-قاراۋسىز مال پروبلەماسى جالعىز ۇلىتاۋدا عانا ەمەس, بارلىق وبلىستا بەلەڭ العانىن ايتادى.

«ومىرەم قاپقان بايعۇس جانۋارلاردىڭ شىن قوجايىندارى بار, ءتىپتى جەرگىلىكتى اكىمقارالار ولاردىڭ كىمدىكى ەكەنىن ىشتەي ءبىلىپ تە وتىر. بىراق قوجايىندارى ءوز جىلقىلارىن ەسەپكە قويۋدىڭ مەملەكەتتىك جۇيەسىنە ەنگىزبەۋگە, يدەنتيفيكاتسيالاۋدان وتكىزبەۋگە ۇيعارعان. ونىڭ ءسانتۇرلى سەبەبى بولۋى مۇمكىن. سونىڭ ءبىرى – ءوز بەتىنشە مال ۇستايتىن ازاماتتار مەملەكەتتىڭ وزدەرىن شارۋا قوجالىعى, دارا كاسىپكەر نەمەسە جشس مارتەبەسىن الۋعا مىندەتتەۋىنەن قاشادى. مالى كوپتىگىن مەملەكەت بىلسە, وسىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە تىركەلۋگە ماجبۇرلەيدى. سودان سوڭ وعان مەملەكەتكە قوماقتى سالىق تولەۋگە تۋرا كەلەدى», – دەدى د.سالىقوۆ.

سونىمەن بىرگە, ونىڭ ايتۋىنشا, باسقا دا سەبەپتەر جەتەرلىك. مىسالى, بيلىك اۋىلداعىلار ۇستاي الاتىن مالدىڭ باسىن شەكتەۋدە. سالدارىنان, اۋىل كاسىپكەرى قولىنداعى مالىنىڭ سانى وزىنە بەكىتىلگەن بەلگىلى ءبىر كولەمدەگى جەر تەلىمىندە ۇستاۋعا رۇقسات ەتىلگەن مولشەردەن – نورماتيۆتەن اسىپ كەتسە, جازالانباۋى ءۇشىن «باسىارتىق» تولدەرىن تىركەۋگە قويمايدى, سىرعا سالمايدى.

يدەنتيفيكاتسيا جۇرگىزىلمەگەن مالعا جەرگىلىكتى ۆەتەرينارلار ۆاكتسينا ەكپەيدى. سالدارىنان, ولاردىڭ اعزاسى السىرەۋى, نەمەسە قاۋىپتى دەرتتەر جۇقتىرۋى مۇمكىن. ونداي مال ىندەتتەرىنە بۇگىندە ابدەن لاستانعان قازاقستاندىق دالا تۇنىپ تۇر.

انگۋس رەسپۋبليكالىق پالاتاسىنىڭ ديرەكتورى قاتاڭ شارا قابىلداۋدى ۇسىنادى.

«وبلىس اكىمدىگى وزدەرىندە بار قاشا-قورشاۋ ىشىنە سايكەستەندىرۋ بەلگىلەرى جوق بارلىق مالدى قاماۋى كەرەك تە, «جاسىل ءدالىز» جاريالاۋى قاجەت. ول مالدارعا مەملەكەت قاراجاتى ەسەبىنەن مالدى جالپى يدەنتيفيكاتسيالاۋ ناۋقانىن جۇرگىزۋ كەرەك. ەگەر ارى قاراي دا يەسىز مالدار قاراۋسىز جۇرسە, ولاردى جيناپ, تاعى قاماۋعا ءتيىس. مالىن الۋعا كەلگەن قوجايىنىن تىركەپ, ايىپپۇلمەن جازالاپ, سايكەستەندىرۋدى ءوز قارجىسىنا جۇرگىزۋگە ماجبۇرلەگەن ءجون», – دەدى داۋرەن سالىقوۆ.

ەگەر قوجايىنى كەلمەسە, قولدانىستاعى زاڭ «يەسىز مالدى اكىمدىكتىڭ مەنشىگىنە الۋعا» رۇقسات ەتەدى.

«جاسىل ءدالىز» نەگە جاريالانبادى?

اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە, جاسىل ءدالىز ناۋقانى بۇعان دەيىن ءۇش رەت جۇرگىزىلدى. «جاسىل ءدالىز-1» 2021 جىلعى 1 ناۋرىز–31 مامىر ارالىعىن قامتىدى. ونىڭ بارىسىندا, 2020 جىلى سايكەستەندىرۋ جۇرگىزىلمەگەن 1 ملن 115 مىڭ 449 باس اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارى تىركەلدى.

«جاسىل ءدالىز-2» 2021 جىلعى 10 تامىز–20 قازان ارالىعىندا تەك ءبىر وڭىردە جۇزەگە اسىرىلدى: ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا بىردەيلەندىرۋ جۇرگىزىلمەگەن 72 مىڭ 539 اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارى تىركەلدى.

«جاسىل ءدالىز-3» ەڭ ۇزاعى بولدى: 2022 جىلعى 10 اقپاننان 31 مامىرعا دەيىن ۇزاپ, يدەنتيفيكاتسيالانباعان 1 ملن 482 مىڭ 387 باس مالدى تىركەدى.

ءوز كەزەگىندە ۇكىمەت باسشىسى ولجاس بەكتەنوۆ «جاسىل ءدالىز» جاريالاۋ قاجەت ەمەس دەپ وتىر: ونسىز دا اكىمدىكتەردە ءتيىستى قۇزىر بار, بىراق ەندى جاسىل ءدالىزدى كوميسسيا قۇرىپ جۇرگىزۋى شارت.

«وڭىرلەردە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ارنايى كوميسسيا قۇرىپ, ءولىم-جىتىمگە ۇشىراعان اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىنىڭ ساناعىن جۇرگىزۋدە. تىركەۋدە بولماعان مالدى ساناققا قوسۋعا رۇقسات الۋ ءۇشىن «جاسىل ءدالىز» اشۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. سەبەبى, 2023 جىلعى 2 اقپاندا اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىن بىردەيلەندىرۋ قاعيدالارىنىڭ 30-1-تارماعىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ, «جاسىل ءدالىز» فۋنكتسياسى قاراستىرىلدى. اتالعان تارماققا سايكەس بۇرىن «اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىن بىردەيلەندىرۋ» دەرەكقورىندا تىركەلمەگەن اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىنا ءتيىستى شارالار جۇرگىزىلىپ, سول اۋىلدىق وكرۋگتىڭ ۆەتەرينار دارىگەرىنە «جاسىل ءدالىز» فۋنكتسياسى بەرىلدى», – دەدى پرەمەر.

بيىلعى 3 ساۋىردە «AMANAT» جانە «اق جول» پارتيالارىنىڭ پارلامەنتتىك فراكتسيالارىنىڭ دەپۋتاتتارى ۇكىمەتكە ساۋال جولداپ, ۇلىتاۋ وڭىرىندە توتەنشە جاعداي ەنگىزۋدى ۇسىنعان بولاتىن. بۇل مالى قىرىلعان شارۋالارعا وتەماقى الۋعا مۇمكىندىك بەرەر ەدى.

ۇكىمەتتىڭ بۇدان باس تارتىپ, دەپۋتاتتاردىڭ مەسەلىن قايتارعانى بەلگىلى بولدى. پرەمەر-ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا, مالدىڭ جاپپاي قىرىلۋىنا ۇلىتاۋ وبلىسىنىڭ اۋماعىندا قىس مەزگىلىندە اۋا-رايىنىڭ قولايسىز بولۋى سەبەپكەر: بوران, قار, جاڭبىر, اياز جايىلىمدا جۇرگەن جىلقى مالىنىڭ ءولىم-جىتىمىنە سوقتىرعان.

ءمان-جايدى انىقتاۋ ماقساتىندا 2024 جىلعى 26–27 ناۋرىز ارالىعىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ۆيتسە-ءمينيسترى باستاعان جۇمىس توبى ىسساپارمەن ۇلىتاۋ وبلىسىندا بولدى.

«توپ قاراجال قالاسىنىڭ, جاڭاارقا, ۇلىتاۋ اۋداندارىنىڭ اۋىلدىق وكرۋگتەرىندە بولىپ, مال شىعىنى تىركەلگەن شارۋا قوجالىقتارىنىڭ, جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتاردىڭ يەلەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. ۇلىتاۋ وبلىسى اكىمدىگىنىڭ اقپاراتىنا سايكەس, بۇگىنگى تاڭدا وبلىستاعى ولگەن مالدىڭ باسىم بولىگىندە بىردەيلەندىرۋ نومىرلەرى جوق, ولار دەرەكقورعا  تىركەلمەگەن, چيپتەرى نەمەسە تاۆروسى جوق. وسىعان بايلانىستى ولاردىڭ يەلەرىن انىقتاۋ مۇمكىن بولمادى. زاڭ تالاپتارى بويىنشا مالىنىڭ شىعىن بولعانى جونىندە رەسمي ءوتىنىش تۇسپەۋىنە بايلانىستى مالدار يەسىز بولىپ سانالادى. ياعني, وڭىردە توتەنشە جاعداي جاريالاۋعا نەگىز جوق!» – دەدى ولجاس بەكتەنوۆ.

كوكتەم ءوز كۇشىنە ەنگەلى, قىس بويى قىرىلعان قانشاما مالدىڭ ولەكسەسى بۇزىلا باستادى. ۇكىمەت باسشىسى مال ولەكسەلەرىن جويۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتقانىن جەتكىزدى. ولاردان ىندەت وزگە مالدارعا تاراماۋى ءۇشىن جۇقپالى اۋرۋلارعا قارسى ەكپە جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسى قولعا الىنۋدا ەكەن.

بۇل شارالاردىڭ ءبارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن ۇلىتاۋ وبلىسىنىڭ اكىمدىگى جۇمىس توبىن قۇردى. وعان اۋىلدىق وكرۋگ اكىمدەرى, اكىمدىك ماماندارى, ۋچاسكەلىك پوليتسيا, ۆەتەريناريا سالاسىنداعى ماماندار, مەملەكەتتىك ۆەتەريناريالىق-سانيتاريالىق ينسپەكتورلار, ءتىپتى جەرگىلىكتى اقساقالدار كەڭەسىنىڭ توراعالارى كىرگەن كورىنەدى.

«قازىرگى كەزدە جۇمىس توبى ولەكسەلەردى جيناۋ, جويۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋدا. جالپى سانى 1 526 جىلقىنىڭ ولەكسەسى جويىلدى. ەپيزووتيالىق جاعدايدى تۇراقتى قالىپتا ساقتاۋ ماقساتىندا ۇلىتاۋ وبلىسى بويىنشا 2024 جىلعا اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىنىڭ اسا قاۋىپتى اۋرۋلارىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن پروفيلاكتيكالىق ەكپە جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە 22 اسا قاۋىپتى اۋرۋ بويىنشا بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن 1,9 ميلليون ۆاكتسينا سالۋ جوسپارلانعان», – دەدى ولجاس بەكتەنوۆ.

جىل باسىنان بەرى بەكىتىلگەن جوسپارعا سايكەس 255 مىڭنان استام اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىنا ەكپە جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ بولىپتى. پرەمەر ۇلىتاۋ وبلىسى اۋماعىنداعى ەپيزووتيالىق احۋال ۆەتەرينار مامانداردىڭ تۇراقتى باقىلاۋىندا بولاتىنىنا سەندىردى.

ءماجىلىس دەپۋتاتى ەربولات ساتىبالدين بيىلعى ارقاداعى جۇتتا شەنەۋنىكتەر ولەكسە ساناۋمەن جانە جويۋمەن شەكتەلگەنىنە قاپالاندى.

«ارقادا مال قىرىلدى, قىرىلماعانى كوتەرەم بولىپ, تەرىسىنە ءىلىنىپ, ۇزىن سارىعا كىردى. ءىرى شارۋالاردى ايتپاعاندا, شاعىن اۋىلداردىڭ وزىندە 100-دەن استام جىلقى قۇلاعان. تەك قانا قاراجالدىڭ وزىندە – 566 باس جىلقىنىڭ ولەكسەسى جينالدى. جينالماي دالادا شاشىلىپ جاتقانى قانشاما?! جۇت تەك ۇلىتاۋ جەرىندە عانا ەمەس, اقمولا, قاراعاندى وبلىستارىن دا شارپىدى. مۇنداي ناۋبەت جىلدا سوقپايدى, وسىنداي اۋىر جاعدايعا ەلگە دەر كەزدە مەملەكەتتەن قولداۋ قاجەت ەدى. جەدەل كومەك بەرەتىن ۋاقىتتان كەش قالدىق. جايىلىمدىق تەبىندەردى ارشىپ, جەم-ءشوپ تاراتىپ, مال باسىن الىپ قالۋعا جاساعان ارەكەت ماردىمسىز, شالا بولدى», – دەپ وكىنەدى ە.ساتىبالدين.