«Jylyna 4 mln tonnadan astam turmystyq qaldyq»: Qazaqstan qoqysqa tolyp barady

Elimiz turmystyq qaldyqtar máselesimen betpe-bet kelip otyr. Resmı derekterge sáıkes, byltyr Qazaqstanda qoqystyń 24 paıyzy ǵana óńdelgen. Ulan-ǵaıyr jeri bar elimiz úshin bul aýyz toltyryp aıtar kórsetkish emes ekeni túsinikti. Qoqysty suryptaý, qaıta óńdeý, kádege jaratý da aqsap tur. Másele sheshilmese, onyń ekologııalyq saldary bar.

Respýblıkada qoqys óńdeýmen aınalysatyn 38 kásiporyn bar. Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń inbusiness.kz resmı saýalyna bergen jaýabyna sáıkes, jyl saıyn elimizde 4 mln tonnadan asa kommýnaldyq qaldyq jınalady. Byltyr bul kórsetkish 4,32 mln tonnany qurady, onyń 996 myń tonnasy, ıaǵnı 24%-y qaıta óńdeldi.

О́tken jyldarda turmystyq qaldyqtardyń qaıta óńdelgen úlesi: 2022 jyly – 25%, 2021 jyly – 21%. Orta eseppen jylyna ár turǵyn shamamen 210-215 kg turmystyq qaldyq tastaıdy.

«Mınıstrlik qaldyqtardy basqarý salasyndaǵy kásipkerlik sýbektilerin tirkeýdi júrgizip jatyr, búginde 1200-den astam kásipkerlik tirkelgen. Kommýnaldyq qaldyqtar eldiń keıbir aımaqtarynda qoqys óńdeý keshenderinde suryptalady jáne óńdeledi. Mysaly, Astanada – kommýnaldyq qaldyqtardy qaıta óńdeý zaýyty TOO «Astana Recycling Plant»; Almatyda – «Qazaq Recycling» JShS; Shymkentte – «EKO Shına» JShS, «Baikra» JShS, «Býmprom» JShS, «MPZ Green Line» JShS, «Eco recycle» JShS, «Green Strap» JShS, «As-Pık» JShS jáne «Evrokrıstall» JShS; Atyraý oblysynda – «EcoGreen Service» JShS jáne t.b», — delingen vedomstvonyń resmı jaýabynda.

Jaqynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev iri qalalarda qatty turmystyq qaldyqtardy qaıta óńdeıtin zaýyttar salý qajettigin aıtty. Vedomstvodan Memleket basshysynyń bul tapsyrmasyn oryndaý boıynsha qandaı jumystar bastalǵanyn suradyq.

«Jergilikti atqarýshy organdar ekologııalyq zańnama sheńberinde qolda bar quzyretti eskere otyryp, bólek jınaýǵa arnalǵan konteınerlerdi ornatý, qaıtalama shıkizat pýnktterin qurý, ekologııalyq tólemderdi bólý, memlekettik-jekeshelik áriptestik sharttaryn jasasý nemese jeke ınvestıııalardy tartý sheńberinde bólek jınaýǵa arnalǵan qoqys tasıtyn kólikterdi satyp alý jónindegi jumysty kúsheıtýi qajet. Ákimdikter kommýnaldyq qaldyqtardy bólek jınaý, suryptaý, qalpyna keltirý jáne kómý, atap aıtqanda jer ýchaskelerin berý, ınfraqurylymdy júrgizý boıynsha ınfraqurylymdy damytýǵa tolyq quzyretke ıe.

Mınıstrlik ákimdiktermen jáne «Jasyl damý» AQ-men birlesip, Úkimettiń 7 jáne 9 aqpandaǵy keńeıtilgen otyrysynda aıtylǵan Memleket basshysy men Premer-Mınıstrdiń tapsyrmasy sheńberinde qaldyqtardy qaıta óńdeý boıynsha qaıta óńdeý qýattaryn qurý jumystarynyń júrgizilip jatqanyn atap ótemiz. Joǵaryda atalǵan tapsyrmalardy oryndaý maqsatynda mınıstrlik bıylǵy 13 aqpannan bastap oblystardyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń ákimdikterimen kommýnaldyq qaldyqtardy qaıta óńdeý boıynsha jumys keńesterin ótkizýde jáne keńes qorytyndysy boıynsha ákimdikter kádege jaratý tólemderi esebinen qaldyqtardy suryptaý jáne qaıta óńdeý boıynsha bıznespen birlesken jobalar pýlyn daıyndady», — dep habarlady mınıstrlik.

Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń dereginshe, atalǵan pýl jobalary naýryz aıynda Úkimet otyrysynda qaralatyn bolady.

Jalpy 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha respýblıkada 5534 ruqsat etilmegen qoqys úıindileri anyqtalyp, 4716 nysan joıyldy. Ruqsat etilmegen qoqys úıindileriniń basym bóligi Aqmola 789 (92%) jáne Qaraǵandy 739 (92%) oblystarynda baıqalady.

20 mln tonna turmystyq qatty qaldyq polıgonda jınalǵan – ekolog

Tájirıbeshil ekologtar qaýymdastyǵynyń tóraıymy Laýra Malıkova 2013 jyly jasyl ekonomıkaǵa kóshý konepııasy qabyldanǵanyn eske saldy. Sózinshe, qujatqa sáıkes 2030 jylǵa qaraı qaldyqtardy óńdeý deńgeıin 40 paıyzǵa deıin jetkizý jospary bar.

«Sol mejege jetý maqsatynda 2014 jyldan bastap elimizde óndirýshilerdiń keńeıtilgen jaýapkershiligi degen álemdik tájirıbege súıenip jasalǵan quraldy engizý bastaldy. 2016 jyly Ekologııalyq kodekske bólek bir bólim engizilip, óndirýshilerdiń keńeıtilgen jaýapkershiligi degen mehanızm iske qosyldy. Sol arqyly Qazaqstandaǵy qaldyqtardy bólip jınaý jáne óńdeý deńgeıin kóbeıtýge bolady. Biraq ol júıe qazir durys jumys istep turǵan joq. Qańtar oqıǵasynan keıin jeke operatordan memlekettik operatorǵa berýiniń saldary eki jyl boıy ol aqshanyń tólenbeı, kóptegen qaldyq jınaýshynyń bankrot bolyp qalýyna alyp keldi. Sondyqtan osy jaǵdaılar bolmaý úshin álemdik tájirıbege saı etip ony júrgizý kerek. Ortalyqtandyrylǵan qaldyqtardy jınaý júıesinde, ıaǵnı kúndelikti konteıner júıesinde materıaldyq jaǵdaıynyń jaqsy bolýyn qamtamasyz etý kerek. Qazirgi ýaqytta elimizde jeke kompanııa ártúrli kompanııamen birigip fandomattar ornatyp jatyr, degenmen bul júıe bizde zańdastyrylmaǵan. Iaǵnı Ekologııalyq kodekste ondaı júıe joq. 2019 jyly biz usynǵan kezde Ekologııa mınıstrliginiń ókilderi bul júıeden bas tartqan», — dedi ekolog.

Laýra Malıkova máseleniń sheshimi retinde ekoqoldaý jobasynyń qaıtadan iske qosylýyn qamtamasyz etýdi usynyp otyr.

Qoǵam konteınerlerden qoqysty ýaqytyly shyǵarmaıtyn bılikti, al bılik adamdarda qoqys tógý, suryptaý mádenıeti joq dep aıyptap jatady. Kimdiki durys?

«Ekologııalyq mádenıet – memleket, úkimet, jergilikti ákimdikter tarapynan úzdiksiz júrgiziletin aqparattyq, aǵartý, qarjylyq turǵydan jumystardyń nátıjesi. Ekologııalyq mádenıet ózinen-ózi paıda bolmaıdy. Sondyqtan ekoqoldaý jobasynyń toqtap qalǵany, qaldyq jınaýshylardyń tólemi eki jyl boıy tólenbeı qalýynyń osyǵan bári keri áserin tıgizdi deýge bolady. 2020-2021 jyldary ekoqoldaý jobasyn iske qosqan kezde qaldyq jınaýshylardyń ózi qaldyqtardy suryptaıyq dep agıtaııa jasap, halyqty barynsha yntalandyrýǵa tyrysty», — dep jalǵastyrdy sarapshy.

Ekologtan Qazaqstan keleshekte qoqys eline aınalyp, ekologııalyq apat bolýy múmkin be dep suradyq. Sózinshe, qazirgi tańda elde 20 mln tonna turmystyq qatty qaldyqtar polıgondarda jınalǵan.

«Oǵan jyl saıyn túziletin 5 mln tonna qaldyqtar qosylyp jatyr. Resmı aqparat boıynsha ol polıgondardyń 80 paıyzǵa jýyǵy sanıtarııalyq talaptarǵa saı emes, al de-fakto Astana polıgony ǵana osyndaı talaptarǵa sáıkes keldi. Munda úlken bir qaýip-qater bar. Jerasty sýlarynyń lastaný qaýip-qateri. Keshki ýaqytta polıgondarda qaldyqtardy jaǵý máselesi de bar. Sondyqtan osyny sheshý maqsatynda qaldyqtardy jaǵý tehnologııasyn engizý kózdelgen, onsyz bolmaıdy. Sebebi tamaqpen lastanǵan, maıdan, sútten shyqqan qaptama óńdeýge jatpaıdy. Ony jaǵýǵa týra keledi. Osyndaı tehnologııalardy engizý arqyly da bizdegi óńdeý deńgeıin, ýtılızaııa deńgeıin arttyrý kerek. Sheshimderi álemdik tájirıbede bar. Biraq ony zańnamalyq, ákimshilik, qarjylyq turǵydan uıymdastyryp, durys júzege asyrý kerek», — dedi Tájirıbeshil ekologtar qaýymdastyǵynyń tóraıymy Laýra Malıkova.