Arnaýly mekemelerdegi adam quqyqtarynyń materıaldyq qorǵalýy nege tómen?

Arnaýly mekemelerdegi azaptaý men qatygezdikpen qaraý áreketteriniń aldyn alý júıesin qamtamasyz etetin bul qyzmet álemdik tájirıbede táýelsiz qural retinde qarastyrylady. Qazaqstanda UAAT 2013 jyldan bastap jumys istep keledi.

Adam quqyqtary jónindegi ýákildiń mártebesi, quzyreti jáne derbestik kepildigi Konstıtýııalyq zań deńgeıinde bekitilgeli beri bul ınstıtýttyń jumysy elimizde jandana tústi. Ony azamattar tarapynan shaǵym men ótinishter sanynyń artqanynan-aq baıqaýǵa bolady. Máselen, ýákil men onyń ókilderiniń jáne Adam quqyqtary jónindegi ulttyq ortalyqtyń atyna 2023 jyly 5 773 shaǵym men ótinish kelip túsken eken. Bul 2021 jylǵy kórsetkishten 3,1 ese jáne 2022 jylǵy kórsetkishten 1,5 ese kóp. Sonyń ishinde UAAT-ta bar.

«Ulttyq aldyn alý tetigi — Qazaqstandaǵy mandatty mekemelerdiń materıaldyq-turmystyq jaǵdaılaryn qadaǵalap, ondaǵy adamdardyń únin estýge múmkindik beretin jańa táýelsiz qural. Bul baǵytta jabyq mekemelerde ustalatyn adamdardyń quqyqtary men bostandyqtaryn saqtaý jaǵdaıyna oń áser etetin jumystar júrgizilýde. Byltyr Ulttyq aldyn alý tetigi 461 ret monıtorıng júrgizdi. Sonyń nátıjesinde memlekettik organdardyń 188 qyzmetkerine qatysty tártiptik jaýapkershilik sharalary qoldanylyp, azaptaý jáne basqa da qatygezdik, adamgershilikke jatpaıtyn nemese ar-namysty qorlaıtyn qarym-qatynas pen jaza túrleri týraly 160 ótinish qaraldy», — deıdi Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Adam quqyqtary jónindegi ýákil Artýr Lastaev.

UAAT-tyń qadaǵalaý quziretine kiretin arnaýly mekemelerge: qoǵamnan ýaqytsha oqshaýlaý jáne bas bostandyǵynan aıyrý oryndary men áleýmettik qyzmetter kórsetetin uıymdar jatady. Olar — Qylmystyq-atqarý júıesi mekemeleri, IIM jáne UQK-ne baǵynysty tergeý ızolıatorlary, Qorǵanys mınıstrligine baǵynysty gaýptvahtalar, ýaqytsha ustaý ızolıatorlary, qabyldaý-bólý oryndary, psıhıkalyq densaýlyq ortalyqtary, balalar úıleri, ınternat úıleri, jasóspirimder úıleri, jetim jáne ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan balalarǵa arnalǵan mektep-ınternattar jáne taǵy basqalar. Bul uıymdar men mekemelerde jalpy sany 3 myńnan astam adam bar. Osy atalǵan oryndarǵa olar esh kedergisiz, aldyn ala bara alady. О́ıtkeni, UAAT qatysýshylary óz qyzmetin memlekettik organdardan táýelsiz atqarady jáne olardyń quqyqtary qoldanystaǵy zańnamada bekitilgen.

«Azaptaýlar men qatygezdikpen qaraý áreketteriniń aldyn alý maqsatynda barý is-sharalary úsh sıpatta júrgiziledi. Birinshi, kezeńdik aldyn ala barý, bul — 4 jylda bir ret, ekinshi, aralyq aldyn ala barý, kezeńdik barýlar arasynda jáne úshinshi, arnaıy aldyn ala barý, azaptaý nemese qatygezdikpen qaraý týraly habarlama túsken kezde júzege asyrylady. Odan bólek taqyryptyq aldyn ala barý degen de túri bar. 2023 jyly UAAT qatysýshylary 461 aldyn ala barý júrgizip, nátıjesinde ýákiletti memlekettik organdarǵa 3 myńnan astam usynymdar joldady. Olar — ulttyq quqyqtyq bazany jetildirý, uıymdar men mekemelerde adamdardy ustaý jaǵdaılaryn jaqsartý, jańa úlgilik ǵımarattar salý, sondaı-aq kúrdeli jáne kosmetıkalyq jóndeý júrgizý týraly. Joǵaryda atap ótkenimdeı, aldyn ala barýlardyń 422 josparly, 33-i arnaıy jáne 6-y taqyryptyq sıpatta boldy. Sonyń ishinde eń kóp qamtylǵan memlekettik organdy aıtar bolsaq: ishki ister salasynda – 241, bilim berý boıynsha – 104, halyqty áleýmettik qorǵaý uıymdary – 66, densaýlyq saqtaý – 45, ulttyq qaýipsizdik jáne qorǵanys salalarynda — 2 mekeme», — deıdi Adam quqyqtary jónindegi ulttyq ortalyqtyń Ulttyq aldyn alý tetigi bóliminiń meńgerýshisi Sabyrjan Seıtjanov.

Búgingi tańda UAAT-qa qatysýshylary sany 134 adamnan turady. Ár óńirde óziniń jeke toptary, ár toptyń óz basshysy bolady. Sapalyq quramy týraly aıtar bolsaq, olar — azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaý jónindegi qyzmetti iske asyratyn qoǵamdyq birlestikterdiń músheleri, zańgerler, áleýmettik qyzmetkerler jáne dárigerler. Máselen, Adam quqyqtary men zańdylyqty saqtaý jónindegi Qazaqstan halyqaralyq bıýrosynyń músheleri, «Qadir-qasıet» QB-niń dırektory A. Ibraeva, Bala quqyqtary jónindegi ýákildiń Qyzylorda oblysy boıynsha ókili J. Uzaqbaeva, dáriger-psıhıatr S. Molchanov jáne basqalar bar. О́z kezeginde, UAAT qyzmetin úılestirý Adam quqyqtary jónindegi ýákil janynan qurylǵan Úılestirý keńesi arqyly qamtamasyz etiledi.

Jetistikter de, kemshilikter de bar

Mamandardyń aıtýynsha, ishki ister, onyń ishinde qylmystyq-atqarý júıesi salasynda azaptaý jáne qatygezdikpen qaraýdyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan jumystardyń oń nátıjesi retinde QAJ tergeý ızolıatorlary jáne mekemelerindegi medıınalyq qyzmet kórsetýdiń azamattyq sektorǵa ótýin aıtýǵa bolady. Bul ózgeris medıınalyq qyzmetkerlerdiń mekeme ákimshiliginen táýelsiz bolýyna, medıınalyq qyzmet kórsetýdiń sapasyn jaqsartýǵa yqpal etken. Búginde tergeý nemese túzeý oryndaryna túsken adamdar birden dene jaraqattarynyń bar-joǵyna tekserilip, jaraqattar anyqtalǵan jaǵdaıda, tıisti organdarǵa habarlanady. Taǵy bir jaıt — atalǵan mekemelerdiń barlyǵynda jappaı beınebaqylaý ornatý jumystarynyń júrip jatqandyǵy. Bul beınebaqylaýǵa oblystyq prokýrorlar onlaın rejımde qashyqtan monıtorıng jasap otyrady. Sondaı-aq, termınaldar ornatylyp, sonda ustalatyn adamdardyń shaǵym jasaý quqyǵy keńeıtilgen. Bul — mekemede tirkeýsiz-aq shaǵym berýdi elektrondyq servıs arqyly júzege asyra alady degen sóz. Endigi bir jetistik — 2023 jyly azaptaý men qatygezdikpen qaraý baǵytynda Qylmystyq kodekske ózgerister engizilgeni. Atap aıtsaq, azaptaý men qatygezdikpen qaraý anyqtamalary aıqyndaldy, azaptaý boıynsha qylmystyq jaýapkershilikke tartý ulǵaıtyldy, azaptaý faktisi boıynsha raqymshylyq quqyǵy berilmeıdi.