قانات اۋەسباي: وقۋشىلار اقپاراتتى دۇرىس ءتۇسىنىپ, سۇرىپتاي الۋى كەرەك

 ال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى جانە بيىل عانا وقۋشىلارعا جول تارتقان “جاھاندىق قۇزىرەتتەر” وقۋلىعىنىڭ اۆتورى قانات اۋەسبايمەن تىلدەسكەن ەدىك.

–  قانات مىرزا, 5-9 سىنىپتارعا ارنالعان «جاھاندىق قۇزىرەتتەر» وقۋلىعى ەل مەكتەپتەرىندە قولدانىسقا ەنگىزىلدى. بۇل وقۋلىقتىڭ نەگىزگى ماقساتى مەن ءمانىن قالاي سيپاتتايسىز?

–  ءيا, بۇل وقۋلىقتى ARMAN-PV باسپاسى 5-9 سىنىپ وقۋشىلارىنا ارناپ دايىندادى, بىراق جالپى ءپان 11 سىنىپقا دەيىن وقىتىلادى. وقۋلىقتىڭ باستى ماقساتى – قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا بالالارعا قاجەتتى داعدىلاردى ۇيرەتۋ. جاھاندىق قۇزىرەتتەر تەك بىلىممەن شەكتەلمەيدى, ول وقۋشىلارعا الەمدىك دەڭگەيدە ويلاي الاتىن, ءتۇرلى مادەنيەتتەرمەن قارىم-قاتىناس جاساۋعا قابىلەتتى تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىز تەك تەورياعا ەمەس, پراكتيكالىق داعدىلارعا دا نازار اۋداردىق.

–  جاھاندىق قۇزىرەتتەردىڭ ىشىندە مەديا ساۋاتتىلىقتىڭ ورنى ەرەكشە ەكەنى كورىنىپ تۇر. مەدياساۋاتتىلىقتىڭ قازىرگى وقۋشىلار ءۇشىن ماڭىزى قانداي?

– مەدياساۋاتتىلىق – بۇل بۇگىنگى قوعامداعى ەڭ ماڭىزدى داعدىلاردىڭ ءبىرى. وقۋشىلارعا شەكسىز اقپارات لەگىن دۇرىس ءتۇسىنۋ, ساراپتاۋ جانە سۇرىپتاۋ قاجەت. مەدياساۋاتتىلىق ولارعا اقپاراتتى سىني تۇرعىدان قابىلداپ, جالعان اقپارات پەن شىنايى اقپاراتتى اجىراتۋعا كومەكتەسەدى. قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن جاستار ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى اقپارات الادى, بىراق ونىڭ مازمۇنىن تۇسىنبەي, تەز سەنىپ قالۋى مۇمكىن. وسى تۇرعىدا, ءبىزدىڭ وقۋلىق وقۋشىلارعا اقپاراتتى دۇرىس تالداۋ, ونىڭ قاينار كوزىن تەكسەرۋ جانە ءوز ويلارىن ناقتى جەتكىزۋگە ۇيرەتەدى.

–  قازىرگى زاماندا اقپاراتتىق قاۋىپتەردىڭ كوبەيىپ جاتقانىن بايقايمىز. وقۋلىقتىڭ مەدياساۋاتتىلىق ءبولىمى وسى ماسەلەلەردى قالاي شەشۋگە باعىتتالعان?

–   دۇرىس ايتاسىز, قازىرگى اقپاراتتىق قاۋىپتەر كۇن سايىن ارتىپ كەلەدى. جالعان اقپارات, مانيپۋلياتسيا, اقپاراتتىق شابۋىلدار سياقتى قاۋىپتەر كوپ. وقۋلىقتا ءبىز اقپاراتتى تالداۋ, ونىڭ قۇرىلىمىن ءتۇسىنۋ, اقپارات كوزدەرىن تەكسەرۋ سياقتى سىني ويلاۋ داعدىلارىن دامىتۋعا ەرەكشە نازار اۋداردىق. بۇل وقۋشىلارعا اقپاراتتىق ورتادا قورعانا الۋعا, ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداۋعا كومەكتەسەدى. وقۋلىقتاعى ناقتى مىسالدار ارقىلى ولار جالعان اقپاراتتى تانۋدى ۇيرەنەدى. سونىمەن قاتار, بۇل ماسەلەنى كوپتەگەن دامىعان ەلدەردىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. ماسەلەن, فينليانديادا مەديا ساۋاتتىلىق مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلىپ, بالالارعا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى ۇيرەتۋ باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ وقىتىلادى.

–  مەدياساۋاتتىلىق بولاشاق ۇرپاقتىڭ قالىپتاسۋىنا قالاي اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز?

–  مەدياساۋاتتىلىق قازىرگى تاڭدا بولاشاقتىڭ ىرگەتاسىن قالايدى دەپ ويلايمىن. اقپاراتتىق قوعامدا ءومىر سۇرەتىن جاستار ءۇشىن اقپاراتتى دۇرىس قابىلداپ, ونى ساراپتاۋ قابىلەتى وتە ماڭىزدى. بۇل داعدىلار تەك وقۋشىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرىپ قانا قويماي, ولاردىڭ ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرادى. وقۋشىلار ءوز ارەكەتتەرىنىڭ قوعامعا قالاي اسەر ەتەتىنىن تۇسىنە وتىرىپ, ولار سانالى تۇردە شەشىم قابىلدايدى. بۇل بولاشاق مامان رەتىندە ولاردىڭ كاسىبي ومىرىندە دە ۇلكەن ماڭىزعا يە بولادى.

–  وقۋلىقتا جالعان اقپاراتتى انىقتاۋ جانە ونىڭ ىقپالىنان ساقتانۋ جولدارى قالاي تۇسىندىرىلگەن?

–  وقۋلىقتا جالعان اقپاراتتى انىقتاۋ بويىنشا ناقتى ادىستەمەلەر ۇسىنىلادى. ءبىز وقۋشىلارعا اقپاراتتى قالاي دۇرىس تەكسەرۋ كەرەكتىگىن, ونىڭ دەرەككوزدەرىن قالاي تالداۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتەمىز. ءارتۇرلى كوزقاراستاردى سالىستىرۋ, مەديانىڭ قۇرىلىمىن ءتۇسىنۋ ارقىلى ولار اقپاراتتىڭ شىنايىلىعىن تەكسەرۋدى ۇيرەنەدى. بۇل داعدىلار وقۋشىلاردىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندە ۇلكەن پايدا اكەلەدى, ولار جالعان اقپاراتتىڭ قۇربانى بولماۋعا تىرىسادى. وسىنداي تاسىلدەر كوپتەگەن حالىقارالىق مەكتەپتەردە قولدانىلادى. اقش پەن ۇلىبريتانيا سياقتى ەلدەردە وقۋشىلارعا اقپارات كوزدەرىن سالىستىرۋعا ۇيرەتۋ مەديا ساۋاتتىلىقتىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

–  مەدياساۋاتتىلىق تەك اقپاراتتى دۇرىس قابىلداۋمەن عانا شەكتەلمەي, جەكە جاۋاپكەرشىلىككە دە قاتىستى. بۇل تۋرالى نە ايتاسىز?

–  ءيا, مەدياساۋاتتىلىق جاۋاپكەرشىلىكپەن تىعىز بايلانىستى. ءار ادام ءوز تاراتقان اقپاراتىنا جاۋاپتى بولۋى كەرەك. وقۋشىلارعا اقپاراتتى تالداۋ عانا ەمەس, ونى تاراتۋداعى جاۋاپكەرشىلىك جايلى دا تۇسىندىردىك. الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى نەمەسە مەدياداعى ءاربىر پىكىر مەن اقپاراتتىڭ اسەرىن ءتۇسىنۋ – مەديا ساۋاتتىلىقتىڭ اجىراماس بولىگى. بۇل داعدى ولاردىڭ قوعام الدىنداعى ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرادى.

مەدياساۋاتتىلىق داعدىلارى كەز كەلگەن ماماندىقتا قاجەت بولادى دەپ سەنىمدى ايتا الامىن. اقپاراتتىق قوعامدا ءبىز قانشالىقتى مەدياساۋاتتى بولساق, سونشالىقتى سانالى, ءادىل جانە ءونىمدى جۇمىس ىستەي الامىز. بۇل داعدىلار وقۋشىلارعا تەك جەكە ومىرىندە عانا ەمەس, كاسىبي قىزمەتىندە دە ۇلكەن پايدا اكەلەدى. جاھاندىق اقپاراتتىق قوعامدا باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن مەديا ساۋاتتىلىق ماڭىزدى قۇرالعا اينالادى.

–        قانات مىرزا, «جاھاندىق قۇزىرەتتەر» وقۋلىعىنداعى مەديا ساۋاتتىلىقتان باسقا قانداي ماڭىزدى تاقىرىپتار قاراستىرىلعان?

–        وقۋلىقتا ەتيكا مەن ەتيكەت, ازاماتتىق جانە پاتريوتيزم, قارجىلىق ساۋاتتىلىق, قاۋىپسىزدىك مادەنيەتى, ەكولوگيالىق تاربيە سياقتى ماڭىزدى تاقىرىپتار قوزعالعان. ءاربىر ءبولىم وزەكتى ماسەلەلەردى قامتيدى جانە وقۋشىلاردىڭ زاماناۋي الەمدەگى ماڭىزدى داعدىلاردى يگەرۋىنە كومەكتەسەدى.

مىسالى, ەتيكا مەن ەتيكەت بولىمىندە وقۋشىلارعا جاۋاپكەرشىلىك, ادالدىق جانە قوعاممەن قارىم-قاتىناستاعى مادەنيەت ماسەلەلەرى تۇسىندىرىلەدى. بۇل ءبولىمدى تاجىريبەلى مامان ايسۇلۋ اسىلحانقىزى قاسىمبەك, «سەنىم» قوسىمشا ءبىلىم جانە دامىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جازدى. 40 جىلدىق تاجىريبەسى بار, جانە الەۋمەتتىك عىلىمدار ماگيسترى رەتىندە وقۋشىلارعا ەتيكالىق نورمالاردى دۇرىس مەڭگەرۋگە باعىتتالعان مازمۇندى ۇسىندى.

سونداي-اق, ازاماتتىق پەن پاتريوتيزم تاقىرىبى گۇلنار توقايقىزى قاجيەۆا سياقتى جوعارى بىلىكتى مامانداردىڭ ارقاسىندا تولىق قامتىلدى. گۇلنار توقايقىزىنىڭ 46 جىلدىق پەداگوگيكالىق تاجىريبەسى بار, ول قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى. بۇل بولىمدە وقۋشىلارعا قوعامعا دەگەن جاۋاپكەرشىلىك, پاتريوتتىق سەزىم جانە ازاماتتىق قۇقىقتار مەن مىندەتتەر تۇسىندىرىلەدى.

ەكولوگيالىق مادەنيەت بولىمىندە تابيعي رەسۋرستاردى ءتيىمدى پايدالانۋ, قورشاعان ورتاعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلادى. بۇل تاقىرىپ قازىرگى تاڭدا اسا وزەكتى, سەبەبى وقۋشىلاردى ەكولوگيالىق تۇراقتىلىققا تاربيەلەۋ – بولاشاقتا قورشاعان ورتانى قورعاۋعا ۇلەس قوساتىن سانالى ازاماتتاردى قالىپتاستىرۋدىڭ ءبىر جولى.

جالپى, وقۋلىقتىڭ بارلىق ءبولىمى كەشەندى تۇردە زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارىنا ساي قۇراستىرىلعان جانە ءاربىر تاقىرىپتى ءوز سالاسىنىڭ بىلىكتى ماماندارى ازىرلەگەن. وقۋشىلار بۇل وقۋلىق ارقىلى تەك ءبىلىم الىپ قانا قويماي, ءوز بولاشاعىنا باعىتتالعان ماڭىزدى قۇزىرەتتەردى يگەرەدى.

–        قانات مىرزا, سۇحباتىڭىزعا راحمەت! وقۋلىعىڭىزدىڭ بولاشاق ۇرپاققا مول پايدا اكەلەتىنىنە سەنىمدىمىز.

–        راحمەت! ءبىلىم بەرۋدى جاڭعىرتۋ جانە جاستاردى زاماناۋي داعدىلارمەن قارۋلاندىرۋ – باستى ماقساتىمىز.