Qazaqstan: Gaz eksporty qalaı damyp jatyr?

Foto: globalnews.kz

Qazaqstandaǵy negizgi gaz ekporty Qytaıǵa baǵyttalǵan. 2018 jyly bes jyldyq ýaǵda jasalyp, Qazaqstan tarapy jylyna 10 mlrd tekshe metr gaz jetkizýge mindet alǵany este. Keıingi jyldary mejeniń tolyq oryndalǵany az, 2022 jyly eksport kólemi – 4,4 mlrd tekshe metr, ótken jyly 5,857 mlrd tekshe metrdi qurady. Qys aılarynda týyndaıtyn ishki naryqtaǵy tapshylyqtan tasymaldy toqtatatyn kez de kezdesti.

Nelikten? Sebebi shıkizat qurylymy men suranysta jatyr. Qazaqstandaǵy gazdyń basym bóligi – munaı aralas ilespe gaz. Taýarly gazǵa aınaldyrý úshin arnaıy zaýyt kerek. Ázirge otandyq eki zaýyttyń óndiris qýaty eksport júktemesin oryndaýǵa jetkiliksiz. Amal joq, shıkizatty Reseıge tasymaldap, tabıǵı gaz túrinde qaıtyp alyp otyrmyz.

Ishki naryqtaǵy suranys ta eksport áleýetin tejep keledi. Energetıka mınıstrliginiń málimetinshe, ótken jyly óndirilgen 29,8 mlrd tekshe metr taýarlyq gazdyń 19,4 mlrd tekshe metri elde qalǵan.

2013 jyly gaz óndirý kólemi 42,3 mlrd tekshe metr bolsa, ótken jyly 59,1 mlrd tekshe metrge deıin ulǵaıdy. 2030 jylǵa qaraı 91 mlrd tekshe metrge jetedi degen boljam bar. О́ndiris kóleminiń ósýi Qytaıǵa gaz eksportyn toqtaýsyz júrgizýge kómek bere me? Sarapshylar pikirinshe, ol úshin aldymen «Beıneý-Bozoı-Shymkent» gaz qubyrynyń tasymal qýatyn arttyrý ózekti eken. Atalǵan qubyr batys óńirdegi gazdy Qytaıǵa tasymaldaıtyn «Ortalyq Azııa – Qytaı» qubyryna jetkizýde sheshýshi ról atqarady. Al ótkizý qýaty álsiz – jylyna 15 mlrd tekshe metr. Salystyrmaly túrde alsaq, Qytaıǵa gaz eskportyndaǵy basty básekeles Reseıdiń «Sibir kúshi» gaz qubyry jylyna 38 mlrd tekshe metr gaz ótkizýge qýaqarly. Sondyqtan Qazaqstan 2026-2027 jyldarǵa deıin «Beıneý-Bozoı-Shymkent» gaz qubyrynyń ekinshi jelisin salýdy josparlap otyr.

Foto: jeke qorynan

Tranzıtten tabysqa deıin

Geografııalyq artyqshylyq Qazaqstandy Ortalyq Azııa gaz tranzıtindegi basty oıynshyǵa aınaldyrdy. Qazir keńes kezininen alyptasqan magıstral men jańa gaz qubyrlary arqyly túrikmen men ózbek gazyn Qytaı men Reseıge tasymaldap otyrmyz. Keıingi jyldary О́zbekstanda paıda bolǵan gaz tapshylyǵy tranzıtteý kólemin artyrýǵa múmkindik berip, tabysty ulǵaıtty. Mysaly, ótken jyly Qazaqstan arqyly ala shapandy aǵaıynǵa 1,28 mlrd tekshe metr gaz jetse, bıyl 3,8 mlrd tekshe metr dep mejelengen. Aldaǵy ýaqytta 11 mlrd tekshe metrge deıin ulǵaıtý jospary bar. Munaı-gaz salasynyń sarapshysy Abzal Narymbetovtiń sózinshe, suranys artpasa, kemimeıdi.

– Áýelgide «Orta Azııa-Ortalyq» gaz qubyry О́zbekstan gazyn Reseıge, odan ári Eýropaǵa jóneltýǵa arnalǵan. Muny eki memleket te tıimdi paıdalanyp keldi. Alaıda 2022 jyly О́zbekstanda gaz tapshylyǵy týyndap, el tarıhynda bolmaǵan qadam – Reseıden gaz satyp alýdy bastady. Bıyl birinshi toqsanda «Gazprom» 320 mln dollarǵa kelisim jasady. Bul statıstıka jyl saıyn ulǵaıa beredi dep oılaımyn. Sebebi О́zbekstandaǵy 85 paıyz elektr qýaty gazǵa táýeldi. Onyń ústine halyq sany artty, óndiris sany kóbeıdi. Mine, osy jaǵdaıda Qazaqstan tranzıttik qun arqyly tabys tabýǵa múmkindik alady, – dedi sarapshy.

Rasynda, buǵan deıin О́zbekstan Qyrǵyzstannan ákelinetin kómirden bas tartyp, barlyq jylý men elektr stanııasyn gazǵa kóshirgen. Kóp ótpeı birneshe iri joba arqyly gaz-hımııalyq keshender qurylysyn bastady. Al gaz óndirisiniń kólemi suranysqa daıyn bolmaı shyqty. Mysaly, olar 2022 jyly 51,7 mlrd tekshe metr gaz óndirse, ótken jyly 46,7 mlrd tekshe metrden asyrmady. Sondyqtan Úkimet te tasymal tarıfinen túsetin paıdadan qaǵylǵysy joq. Jyl saıyn «Orta Azııa-Ortalyq» gaz qubyryn jańartyp, qosymsha jelilerdi jóndeýde. Jýyrda Prezıdent aldynda esep bergen «QazaqGaz» UK» AQ basqarma tóraǵasy Sanjar Jarkeshov atalǵan qubyrdy jańǵyrtý boıynsha daıyndyq jumysy bastalǵanyn aıtqan.

Qazaqstan tranzıti úshin ashylǵan kelesi múmkindik esigi – Túrikmenstan. Birneshe aı buryn «QazaqGaz» ulttyq kompanııasy men «Túrikmengaz» memlekettik konerni arasynda kelisim ornap, Qazaqstan Túrikmenstan gazyn tasymaldaýǵa ári satýǵa múmkindik aldy. Munyń mańyzy sol, gaz qory boıynsha álemdegi ekinshi oryn alatyn kenishte 27,4 trln tekshe metr shıkizat bar. О́ńdeýdi qajet etpeıtin tabıǵı gaz. Úkimet ınvestıııa salý arqyly túrikmen gazyn ishki naryqty qamtamasyz etýge, tipti Qytaı aldyndaǵy mindettemeni oryndaýǵa paıdalanýy yqtımal.

Ersin Shamshadın

Eskertpe:  Materıal mazmuny men derekkóz shynaıylyǵyna avtor jaýapty