جاڭالىقتار
ءومىر ساۋداسى: قازاقستانداعى بۇيرەك پيراميداسىنىڭ قۇپياسى
فوتو: اشىق دەرەككوز
قازاقستاندا اعزا ساتۋ مەن ساتىپ الۋعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنعاندىقتان, كوپتەگەن ازامات زاڭسىز ارەكەتكە بارادى. قازىر دونورلار تاپشى, وتاعا كەزەكتە تۇرعانداردىڭ سانى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. سوندىقتان كەيبىرەۋلەرى دونور تابۋ ۇمىتىمەن «قارا نارىققا» جۇگىنۋگە ءماجبۇر بولادى. ماقالاداعى كەيىپكەرلەردىڭ ەسىمدەرى وزگەرتىلگەن, دەپ جازادى qandastar.kz
تۇركىستان وبلىسى, ارىس قالاسىنىڭ تۋماسى ەربول بۇيرەگىن ساتىپ, قارىزىنان قۇتىلماق بولدى. بىراق الاياقتاردىڭ قولىنا ءتۇسىپ, ءومىرى استان-كەستەڭ بولدى. ەربول Orda.kz رەداكتسياسىنا قالاي الدانىپ, بۇيرەگىنەن دە, اقشاسىنان دا ايىرىلعانىن ايتىپ بەردى. قازىرگى تاڭدا ەربولدىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. ءتىپتى باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋى دا مۇمكىن.
ەربولدىڭ بۇيرەگىن ساتقان سەبەبىنىڭ ءبىرى — ساۋران اۋدانىندا بريگادير بولىپ جۇمىس ىستەگەنى. ونىڭ قاراماعىندا 40 شاقتى قۇرىلىسشى بولعان. قۇرىلىس اياقتالعان سوڭ, ابىلاي ەسىمدى جىگىت ولاردىڭ ەڭبەك اقىسىن تولەمەي, ەربولدان قاراماعىنداعى جۇمىسشىلار 7 ميلليون 800 مىڭ تەڭگەنى تالاپ ەتە باستايدى.
«مەن ءۇيدىڭ ۇلكەنىمىن, 7 اعايىندىمىز, وتباسىم بار. وتباسىم ءۇشىن جانە باۋىرلارىمنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قورقىپ, بۇيرەگىمدى ساتىپ, قارىزدان قۇتىلۋعا بەل بۋدىم. ءبىر كۇنى ۆك جەلىسىنەن بۇيرەك ساتۋ تۋرالى جارنامانى كورىپ قالدىم. سودان كەيىن ءوز دەنساۋلىعىم بويىنشا مالىمەتتەردى تولتىرىپ, ءوتىنىش جىبەردىم. كەشكى ۋاقىتتا الماتى قالاسىنان ماعان حابارلاستى. 2021 جىلى 7 تامىزدا شاقىرتۋ بويىنشا الماتى قالاسىنا كەلدىم. مەنى سەرجان جانە ونىڭ دوسى امان كۇتىپ الدى. تاماقتانۋ بارىسىندا ماعان بىلاي دەدى: «قازىر سەنى بۇيرەگىڭدى ساتىپ الاتىن ادامدارعا اپارامىز, بىراق باعا تۋرالى ەشتەڭە ايتپا. ءبىز 6 ميلليونعا ساتۋعا كەلىستىك» دەدى. تاماقتان سوڭ كلينيكاعا باردىق, سول جەردە مەنىڭ بۇيرەگىمدى الۋشى اتىراۋ قالاسىنىڭ تۋماسى ەربولات پەن ونىڭ قارىنداسى بۇلبۇلمەن تانىستىردى. كەيىن حيرۋرگپەن تانىستىردى. اڭگىمە بارىسىندا حيرۋرگ الدىڭعى بۇيرەك دونورىنداعى سەكىلدى دەنساۋلىعىمنان اقاۋ شىقپاي ما, دەپ سۇرادى», – دەيدى ەربول.
Orda.kz رەداكتسياسى ەربولات مىرزاعا حابارلاسىپ پىكىرىن الماق بولدى. بىراق ەربولات مىرزا سۇحبات بەرۋدەن باس تارتتى.
سەرجان ەربولعا جالپى پروتسەسس 2 ايعا سوزىلادى دەپ ۋادە بەرگەن, بىراق ءىس جۇزىندە 6 ايعا سوزىلعان. ەربولدىڭ ايتۋىنشا, بارلىق تەكسەرىستەر مەن اناليزدەر حيرۋرگ ارقىلى جاسالعان. وسى قىزمەتى ءۇشىن حيرۋرگ 5 ميلليون تەڭگە الاتىنىن سەرجان ايتقان. ءبىر قىزىعى, سەرجان ەربولدى وتاعا باسقا ادامنىڭ قۇجاتىمەن كىرگىزگەن, ياعني جالعان قۇجاتپەن.
«ەكى ايدان اسقان سوڭ شۋ شىعارا باستادىم. ۋاقىت ۇزاپ كەتكەندىكتەن, بۇيرەگىمدى ساتۋدان باس تارتتىم. سول كەزدە سەرجان مەن ونىڭ دوسى كەلىپ, وسى ۋاقىتقا دەيىن ءىشىپ-جەگەنىڭ مەن اناليزىڭە 11 ميلليون تەڭگە كەتتى, سونى تولەيسىڭ, ايتپەسە بۇيرەگىڭدى تەگىن الامىز دەپ قورقىتتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا سەرجاننىڭ جانىندا ءجۇرىپ, كىمدەرمەن ارالاساتىنىن جانە كىمگە جالعان قۇجات جاساتاتىنىن ءبىلىپ الدىم. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن اۋىلداعى كەلىنشەگىمدى الماتىعا شاقىرتتىم. وتاعا جاقىنداعاندا بۇيرەكتى ساتىپ العان ەربولاتتان اقشانى الدىق. سەرجان اقشانى كورسەتىپ, وتاعا ۋايىمسىز كىرۋىم كەرەگىن ايتتى. ءبىر كۇنى سەرجان «وتاعا كىرمەي قاشىپ كەتەسىڭ, ماعان كەپىلدىك كەرەك» دەپ ايەلدەردىڭ ءىش كيىمىن كيگىزىپ, قولىما ەسىرتكى ۇستاتىپ, فوتو مەن ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ, قاشىپ كەتسەڭ, وسىنى الەۋمەتتىك جەلىگە تاراتامىن دەپ قوقان لوققى جاسادى», – دەدى ەربول.
وتا جاسالعاننان كەيىن, ەربولعا اقشانى قۇرتىپ العاندارىن ايتتى. شىعىندار كوپ بولعاندىقتان, اقشانى ءبولىپ بەرۋگە ۋادە ەتەدى. ءبىر اي بويى ەربول مەن سەرجان حابارلاسىپ تۇرعان, بىراق ەكىنشى اي وتكەن سوڭ سەرجان ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ كەتكەن. ەربول الماتى قالاسىنا كەلىپ, حيرۋرگتەن سەرجاندى تاۋىپ بەرۋىن وتىنەدى. ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ سەرجان ءوزى حابارلاسىپ, اۋرۋحانانىڭ جانىندا كەزدەسەدى.
«ولار ماعان الماتىدا بولۋدى ايتتى. ءبىر كۇنى قولىندا سومكەسى بار ءبىر جىگىت جالعا الىنعان پاتەرىمە كەلىپ, «اقشاڭنىڭ جارتىسىن اكەلدىم, تاعى دا كەپىلدىك كەرەك» دەپ, سەرجاننىڭ ايتقانىن ايتتى. زورلىق جاسادى. بىرنەشە رەت بولدى. بارلىعى العان اقشام – 1 ميلليون 300 مىڭ تەڭگە. ءبىر كۇنى سەرجان الماتى قالاسىندا وزىمەن بىرگە جۇمىس ىستەۋدى ۇسىندى, مەن باس تارتتىم»
ەربولدىڭ ايتۋىنشا, ول سەرجانعا تولىقتاي باعىنىشتى بولدى, سەبەبى قولىندا فوتو مەن ۆيدەولار بار ەدى. ونىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداپ ءجۇرىپ, قاسكەلەڭ قالاسىنىڭ تۇرعىنى ەركىن ەسىمدى جىگىتتىڭ دە دونور بولعانىن سەرجاننىڭ ايتۋىمەن ءبىلدى.
«مارات, قايرات, ەركىن تۇركيادا وتا جاساتاتىن بولدى. ياعني, سەرجان تۇركيا جانە ءۇندىستان ەلدەرىنىڭ دارىگەرلەرىمەن زاڭسىز بايلانىس ورناتىپ, دونورلار تاۋىپ وتىرعان. مارات پەن قايرات تۇركيادا وتا جاساتادى, ال ەركىن اقشاسىن تالاپ ەتەدى. ەركىننىڭ ايەلىنە اقشانى قازاقستاندا بەرۋدى سەرجان ماعان تاپسىردى. ءبىر-ەكى ساعات وتكەن سوڭ سەرجان ماعان حابارلاسىپ, ەركىننىڭ قاشىپ كەتكەنىن ايتتى. مەنى اۋەجايعا ونى كۇتىپ الۋعا جىبەرمەكشى بولدى. كەزدەسۋ بارىسىندا «ەركىندى تاۋىپ بەر نەمەسە 24 ميلليون تەڭگە» دەپ قوقان-لوققى جاسادى. امالسىزدان كەلىنشەگىم ءبىر بۇيرەگىن بەردى. جۇبايىما 3 ميلليون تەڭگە بەردى, بىراق ءبولىپ-ءبولىپ بەردى. ءبىر كۇنى كولىگىمنىڭ استىنان GPS ناۆيگاتور تاۋىپ الدىم, كاپوتىم دا اشىق تۇردى. سول كەزدە ارتىمنان بىرەۋلەر باقىلاپ جۇرگەنىن ءتۇسىندىم», – دەدى ەربول.
ءبىر كۇنى ەربولعا ماعجان ەسىمدى ەر ادام حابارلاسىپ, «ەكى ساعات ىشىندە ءبىر ميلليون تولەمەسەڭ, ۇستاپ قامايمىز» دەپ قورقىتتى. سول سياقتى قورقىتۋ حيرۋرگكە دا جاسالعان ەكەن. ەربولدىڭ ايتۋىنشا, حيرۋرگ سۇراعان اقشانى بەرگەن. كەيىن سەرجان «ماعجان – مەنىڭ كونكۋرەنتىم, ۇستاپ الىپ, قاماپ تاستايدى, ۋايىمداما» دەپ سەندىرگەن. ارادا ون كۇن وتكەن سوڭ ەربولدى الماتى-جاركەنت تاس جولىندا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ۇستادى.
ەربولدىڭ يزولياتورداعى وقيعاسى قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىنىڭ كولەڭكەلى تۇستارىن ايقارا اشىپ بەردى. ول ءوز سوزىمەن بۇكىل زاڭسىزدىقتى جايىپ سالدى.
«مەنى ۇستاعاننان كەيىن ەشتەڭە جاسىرماي, بارلىعىن ايتىپ بەردىم. تەرگەۋشىگە بۇل ىستە قۇربان ەكەنىمدى ءتۇسىندىرىپ, ولار ماعان كومەكتەسەدى دەپ سەندىم. ءوز تاراپىمنان مەن زاڭسىزدىقتاردىڭ بارلىعىن ايتىپ بەرۋگە ۋادە ەتتىم. تەرگەۋ بارىسىندا 37 ادامدى اتادىم: نوتاريۋستار, حيرۋرگتار جانە سەرجاننىڭ اينالاسىندا جۇرگەندەردىڭ ءبارىن ايتتىم»
تەرگەۋ كەزىندە ەربولدىڭ الدانعانى ايقىن بولدى. ول تەرگەۋشىلەرمەن ارىپتەستىككە قول قويعانىنا قاراماستان, ۋاقىتشا يزولياتورعا قامالدى. سول جەردە كۇدىكتى سەرجانمەن كەزدەسىپ, جانجالعا دا بارعان. سەرجان, ءوز كەزەگىندە, بارلىق ايىپتاردى جوققا شىعارىپ, ونى تانىمايتىنىن ايتقان. ەربولدى يزولياتورعا اكەتەردە سەرجان وعان «ارعى جاقپەن كەلىسىپ قويدىم, مەنى تانىمايمىن دەپ ايت, مالىمەتىڭدى وزگەرت. مەن سەنىڭ جاعدايىڭدى جاساپ بەرەمىن, كولىك, ءۇي بارلىعىمەن قامتاماسىز ەتەمىن», – دەپ ۋادە بەرگەن.
بىراق سول ساتتە-اق سەرجان ءوزىن قۇتقارىپ شىعىپ كەتكەن.
وسىدان كەيىنگى وقيعالار ەربولدىڭ پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسىن ءتىپتى كۇشەيتتى. يزولياتوردا وتىرعان كەزىندە وعان قولداۋ بولار قۇجاتىن دا تارتىپ الدى. ول شەككەن ازابىنىڭ شەگىنە جەتىپ, العاش رەت ءوز-وزىنە قول جۇمساماق بولدى. بۇل ونىڭ سۋيتسيدكە دەگەن العاشقى ارەكەتى عانا بولدى – كەيىننەن ول 14 رەت وسىنداي قادامعا باردى.
«پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى مەنى مازاق قىلىپ, «ولسەڭ ءول, ءىس تەزىرەك جابىلادى» دەپ ايتاتىن», – دەپ ەسىنە الدى ول.
ەربولدىڭ ايتۋىنشا, ول سۋيتسيد الدىندا ءۇش پاراق حات جازعان.
«جەدەل جاردەم شاقىرىپ, قوناەۆ قالاسىنداعى اۋرۋحاناعا جەتكىزدى. حيرۋرگ وتا شۇعىل قاجەت ەكەنىن ايتتى, بىراق پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى وپەراتسيادان باس تارتىپ, قايتا الىپ كەتتى. جاعدايىم ناشارلاعان سوڭ, تاعى دا اۋرۋحاناعا اكەلدى. وپەراتسيا اياقتالعانشا جازعان حاتتارىمدى جويىپ جىبەردى», – دەيدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا, بۇل كەزدە يزولياتور ىشىندە دە قىسىم جالعاسقان.
«سەرجان قالاعان ۋاقىتتا قوڭىراۋ شالىپ تۇردى. وتادان شىققان سوڭ دۋمان مۇحامەتكارىممەن تانىستىم. ول ماعان يزولياتوردان حات جازۋدى ۇيرەتتى»
كەلىسىلگەن حات ارقىلى ءوز قۇقىعىن قورعاۋدى جالعاستىرعان ول, ءالي ەسىمدى تەرگەۋشىنىڭ ونى باستى ۇيىمداستىرۋشى ەتىپ كورسەتكەنىن دە اشىنا جەتكىزدى.
«ەگەر مەن ۇيىمداستىرۋشى بولسام, ءوز جاعدايىمدى جاساپ الار ەدىم عوي, ال مەندە كوك تيىن جوق», – دەيدى ەربول.
وتا كەزىندە ونىڭ دەنساۋلىعىنا قاتىستى زاڭسىزدىقتاردىڭ تىزبەگى دە ايقىن كورىندى: ايەلى وتا جاساعان حيرۋرگ حيرۋرگتىڭ «ءبىز ولاردى تانىمايمىز» دەپ ايتقانىن ەستىگەن. بۇيرەگى الىنعانىمەن, ەشقانداي وتەماقى نەمەسە قولداۋ الماعان ول ۇكىمەتكە دەگەن سەنىمىن جوعالتقان.
«ەگەر ۇكىمەت كومەكتەسە الماسا, ۇكىمەتتىڭ حالىققا نە كەرەگى بار?» – دەپ ءسوزىن قورىتتى ەربول.
ەربولدىڭ ايتۋىنشا, سەرجانعا جاۋاپتى ادام مەيىرجان ەسىمدى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ باسشىسى. قازىرگى تاڭدا ەربول دا, ونىڭ جۇبايى دا ءبىر-ءبىر بۇيرەكسىز قالىپ, دەنساۋلىقتارى سىر بەرگەن.
ەربول تەرگەۋ يزولياتورىندا بولعان ۋاقىتتا ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى جارقىنبەك امانتايعا حات جازدى. جاۋابىدا كەلدى.
دەپۋتاتقا ەربولدان قۇقىق قورگاۋ ورگاندارى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرى تۋرالى اشىق حات كەلىپ ءتۋستى. ماجىلىسمەن ءوز كەزەگىندە باس پروكۋراتۋراعا, دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە, قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسى كوميتەتىنىڭ «№71 مەكەمەسىنە» ساۋال جولدادى.
«حات يەسى, ءوزىنىڭ 25 جاسىندا وتباسىمەن باۋىرلارىن اسىرايمىن دەپ شىرىلداپ ءجۇرىپ يزولياتورگە قالاي تۋسكەنى تۋرالى جانە وسى ءىستىڭ ءمان-جايىن دالەلدەپ ەشكىمگە جەتكىزە الماعانى تۋرالى جان ايقايىن ايتادى.
جوعارىدا اتالعان ماسەلەلەرگە بايلانىستى, وتىنىشتە باياندالگان دالەدەردى مۇقيات قاراۋدى جانە سىزدەردەن ءوز قۇزىرەتتەرىنىزدىىڭ دەنگەيىندە اقيكاتتى انىكتاۋ ءۋشىن بارلىك كاجەتتى شارالاردى كابىلداۋدى سۋرايمىن. قورعاۋ ناتيجەلەرى مەن قابىلدانعان شارالار تۋرالى ءوتىنىش بەرۋشىگە جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ماجىلىسىنە جاۋاپ بەرۋدى سۇرايمىن» دەلىنگەن حاتتا.
Orda.kz ءتىلشىسى وتا جاسالىنعان كلينيكاعا حيرۋرگتى ىزدەپ باردى. بىراق مەدبيكەلەر «وتا جاساپ جاتىر» دەپ كەزدەستىرمەدى.
ەربولدىڭ جۇبايىنىڭ ءىش-قۇرلىسى ىرىڭدەپ, تاعى دا وتا جاسالدى. قازىرگى تاڭدا, ەربولدى سوت الدىندا قورعاي الاتىن زاڭگەرى جوق. ءبىر-ءبىر بۇيرەكتەرىنەن ايىرىلعان وتباسى «بۇيرەك پيراميداسىن» ۇيىمداستىردى دەپ سوتتالىپ كەتۋى مۇمكىن. ايتا كەتەتىن جايت, ەربولدىڭ 2 جاسار ۇلى بار.
الماتى پوليتسياسى 2023 جىلدىڭ شىلدەسىندە ادام اعزالارى مەن تىندەرىن ماجبۇرلەپ نەمەسە زاڭسىز الۋ فاكتىسى بويىنشا الدىن الا تەرگەۋ جۇمىستارىن باستادى. قىلمىس الدىن الا ءسوز بايلاسقان ادامدار توبىمەن جاسالعان, دەپ مالىمدەدى پوليتسيا دەپارتامەنتى.
