Ámına Adaıhan: О́leń – meniń ómirimniń tolǵanysyn men júregimniń bulqynysy

Ámına Adaıhan 198¬4 jyly 24 aqpanda Altaı aımaǵy, Kóktoǵaı aýdanynda dúnıege kelgen. Qazir Taldyqorǵan qalasynda jeke kásipkerlikpen aınalysady. Elimizdegi birneshe jyr múshaıralarynyń jeńimpazy. Endi mine maýsymnyń 21 juldyzy Taldyqorǵan qalasynda “Qanatty hattar” atty jeke jyr jınaǵynyń tusaýyn kesti. Osyǵan oraı syrshyl aqynmen syrbaz suhbat jasaýdy jón kórdik.


– О́leńge ər aqyn ár túrli keledi. Bireýge ómirdiń ózi, bireýge otbasy, bireýge súıgeni sebep bolady. Sizge kimnemese ne sebepshi boldy? Jalpy óleńdi neshe jasyńyzdan bastap jazdyńyz?
– О́leńdi bala kúnimnen jaza bastadym. Naqtyraq aıtsam, mektep qabyrǵasynda-aq óleńge degen qulshynysym boldy. Alǵash ret ádebıet páninen sabaq beretin ustazymyz “Kún” degen taqyrypta taqpaq jazyp kelýdi tapsyrdy. Sol kezde eki shýmaq jazǵan taqpaǵymdy aǵaıym qatty maqtap edi. Muǵalimniń jer-kókke syıǵyzbaı maqtaǵanynan keıin óleńge degen úlken ynta-yqylasym ashyldy. Sodan bastap óleńdi resmı túrde jazýǵa kiristim.

– Elge kelerde nege dəl Taldyqorǵannyń topyraǵyna taban tiredińiz?
— O tbasylyq jaǵdaılarǵa baılanysty Taldyqorǵanǵa qonystandyq. Ol kezde bárimiz kishkentaı edik. Oqýshy kezimiz. Áli balamyz. Eshteńe bilmeımiz. Aldymyzda tańdaý da turmady. Sol shaqtarda Taldyqorǵannyń aqyndar qalasy ekenin bilipti deısiń be?!..
Birden Taldyqorǵanda turyp ketý ata-anama aýyrlaý bolatyn boldy. Sodan Taldyqorǵannyń Kóksý degen aýylynda turdyq. Biraq aýylda da jaman bolmadyq. Qudaı qosqan kórshilerimiz, aqjarqyn aýyldas aǵaıyn bizdi jatsynbady. Qushaq jaıa qarsy aldy. Taldyqorǵan bizdiń ekinshi týǵan jerimizge aınalyp ketti.

– Qytaıdan qonys aýdarǵan qazaqtardyń basym kópshiligi tilge jetik, aqyn-jazýshy bolyp keledi. Al bizdikiler sizder sekildi emes. Siz she, bunyń syry nede?
Bálkim ata mekenge keler sátti san jyldar boıy ańsap, shólirkep, bir saǵynysh jandy jegideı jep júrgennen óleń-sózge jaqyn bolyp ketetin shyǵar?… Túsine bilgen adamǵa ózińniń ata-qonysynda ómir súrgennen artyq baqyt joq. Degenmen “Eliń qalaı bolsa, bórkiń solaı” — degen ǵoı. Bunyń bárine ár dáýirdegi túrli jaǵdaılar sebep boldy dep oılaımyn. Bunda da ana tilimiz aqyryndap kemeldenip keledi. Jastarǵa seneıik.

– Kúni keshe ǵana alǵashqy jyr jınaǵyńyzdyń tusaýyn kesip, kesh berdińiz. Aqyn úshin alǵashqy jınaqtyń orny qandaı?
– О́te ystyq. Kitap jaryqqa shyqqansha shydamym jetpedi. Shyqqan soń jer-jahanǵa jar salamyn dep oılap edim, aıaq-asty qyzǵanyp qaldym. Eshkimge bergim de, kórsetkim de kelmedi. Ne degenmen uzaq jyldar boıy kútken qýanyshym ǵoı. Kitabym shyqqan kún men úshin eń baqytty kún boldy! Osy oraıda kesh týraly da azyn-aýlaq aıta ketsem dep edim…Keshtiń bolǵanynan boladysy qyzyq boldy. Ol úshin kimderdiń aldyna barmadym. Quraq ushyp qoldaý tanytqandar da, ádemilep aqyl aıtyp jibergender de, áýlıesip ursyp tastaǵandar da boldy. Bastyqtardyń aldyna baryp kórmegen maǵan qıyndaý boldy. Biraq áýeli Qudaıdyń, sosyn meırimdi jandardyń qoldap-qýattaýlarynyń arqasynda keshim oıdaǵydaı ótti. Osy keshte erekshe alǵys aıtqym keletin asyl jandar Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń tóraǵasy Ulyqbek Esdáýlet myrzaǵa, Almaty oblysy ákimi Amandyq Batalov myrzaǵa, Almaty oblysy Mádenıet basqarmasynyń bastyǵy Marlen Qapashulyna, bólim bastyǵy Tóleýjan Gýmarov aǵama, Alataý gazetiniń jaýaptysy Aıtaqyn Bulǵaqov aǵama, Tulǵa-dostyq qory, “Ádebıet álemi”ortalyǵynyń jetekshisi, Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń múshesi, aqyn Murathan Shoqanǵa, Sondaı-aq, Kóksý Aýdany Mádenıet Úıiniń dırektory Ermek Qystaýbaevqa kórsetken kómekteri men bildirgen qoldaýlary úshin myń alǵys.



– О́leńderińizdiń kóbi mahabbattan turady. Jalpy aqyn qyzdardyń mahabbaty qandaı bolady?
– Aqyn qyzdardyń mahabbaty ot qoı. О́zin de ózgeni de kúıdirip jiberedi, qatygezdengen qazirgi qoǵamda aınalaǵa mahabbatpen qaraı bilýdiń ózi ekiniń biriniń qolynan kele bermeıtin bolyp barady. Aqyn qyz turmaq, óleń-jyrdan habary joq qyzdyń ózi basynan biz keshpegen kúıdi keshýi múmkin. Biz sezinbegen asyl sezimdi sezinýi múmkin. Biraq aqyn qyzdar mahabbatpen tildesedi, ómir súredi. Aınalasynyń bárine asa úlken mahabbatpen qaraıdy. Júrekteri jumsaq, kóńilshek bolyp keledi. Súıgeninen kóńili qalsa qalaǵan sóziń aıta salmaıdy. Jáı ǵana óleńmen qaǵaz betine túsiredi. Qaǵazǵa túsirip alyp, súıgenine jiberýge jasqanyp júretini taǵy bar…

– О́leńniń qalaı týatyny qarapaıym adamdarǵa qyzyq. Siz óleńdi qalaı jazasyz? Əlde bir qubylys qulaǵyńyzǵa sybyrlap tura ma?
– Eshkim sybyrlap turmaıdy. Maǵan qulaǵyma sybyrlap turdy dep aıtatyn aqyndardy túsinbeımin. Jalpy ár aqynǵa ár túrli dúnıe sebep bolýy múmkin. О́zime bir ǵana sát sebep bolady. Mysaly, jylasam, renjisem, ózimdi jalǵyz ári kereksiz sezinsem jaqsy óleńder týady. Biraq men keı aqyndarǵa uqsap bireýdiń ómirine qarap óleń jaza almaımyn. Tipten olaı jazatyndardy túsinbeımin de. Bireýdiń ómirinen shabyt ala alatyndar ne myqty aqyn, ne qurap jazatyndar. Men tek óz ómirimdi jazamyn. Jalpy ómirimniń ár sáttik tolǵanysyn, júregimniń bulqynysyn óleńmen órnektegendi jaqsy kórem. О́leń meniń shyndyǵym, meniń shyndyǵym ómirdiń shyndyǵy.
– Qazir óleń turmaq, sózdiń ózi qoǵamǵa kereksiz bolyp bara jatqan sekildi. Buǵan pikirińiz qandaı?
– Múmkin, biraq jaqsy shyǵarmanyń oqyrmany tabylatyny sózsiz. Sondyqtan ne jazsaq ta oılanyp-tolǵanyp qundy dúnıeler jazýǵa tyrysqanymyz jón. Qoǵamdaǵy pikir, sóz túzelýi úshin ómirge óleń kerek. Ádebıet kerek. Sebebi óleń degen sózdiń ózi pák. О́leń bolmasa, adamdardyń bári robot tektes bolyp keter me edi?.. О́mirińdi sándi de, mándi etetin, jan jarandy jazatyn óleń ǵoı. Sondyqtan ótirik jyrlar jazyp óleńdi óltirip almaǵanymyz jón.

– “Men sizdi qatty-qatty jaqsy kórem,
О́tinem, sizde meni unatyńyz..” deısiz “ótinish” degen óleńińizde. Joldasyńyz ónerińizdi qanshalyqty qoldaıdy?
– Ol kisi óte jaqsy qoldaıdy. Túsinistikpen qaraıdy. Basynda azdap qarsylyqtar bolǵan. Men áıel zaty bolǵan soń aıtqanǵa kónip, shydap júrdim. Bir jazbadym, eki jazbadym, úsh jazbadym… Aqyry ishtegi óleńimniń bári sherge aınalyp, jylaı berdim. Ishińdegi dúnıe shyqpasa, óte aýyr eken. Bir kúni joldasyma shydamaı ketip, qazir maǵan 1- shýmaq óleń qurap berseń, men múldem jazbaı keteıin dedim. Joldasymnyń quraı almaıtyny belgili edi. Osydan keıin-aq, óleń degenniń ekiniń birine berilmeıtin baq, Qudaıdyń túzý kózi ekenin túsindi. Sodan keıin joldasym qarsy bolmady. Qazir tipten ózgerip ketken. О́zge qalalarda keshter bolsa, barsańshy dep ózi aıtatyn boldy. Shyǵarmashylyq keshimniń jaqsy ótýine de kóp kómektesti.

– Jazba aqyndardyń kitaptaryn satyp marketıngpen aınalysqanyn qanshalyqty quptaısyz? Jalpy jazba aqyndardyń jaǵdaıy qalaı?
– Jazba aqyndar aıtysker aqyndar sekildi baı emes. Sebebi jazba aqyndar óleńdi sata da almaıdy. Arnaý jazǵysy da kelmeıdi. Sýyryp sala almaıdy. Ánge sóz daıyndap, óziń qınaýǵa shydamy da jetpeıdi. Bar bolǵany ishtegi bulqynysyn syrtqa shyǵarady. Bireýdiń basyndaǵy tolǵanysy men muń-qaıǵysy kimge kerek bolsyn? Menińshe, janyńdy qınap jyr jazý, ánge sóz daıyndaý aqyn úshin aýyr dúnıe. Aqyn degen óleńdi tek shabytpen, jany qalap, kóńili ańsap turǵanda ǵana jazý kerek. Jazý kerekpin dep emes, jazǵym keledi dep jazý kerek. Aqshaǵa satylǵan óleńniń quny ketedi. Aqynnan alystaı bastaıdy. Aqyrynda aqyndy tastap ketedi. О́leń de bala sekildi ǵoı. Ony da aıalaý, erkeletý, qalaǵanyn jasaý kerek. Jazba aqyndyqpen baıý múmkin emes shyǵar. Tek jyr-jınaq shyqqanda kitaptarynyń satylymy men múshaıralar kómek bolar, bálkim… Biraq qazirgi múshaıralarǵa da qatysqyń kelmeıdi. Ol jerde aqsha, tanyspen sheshiledi.
Aqynnyń kitaby shyǵyp jatsa, marketıngpen aınalysqanyn quptaımyn. Onda turǵan ne bar? Bilimniń quny bárinen joǵary turý kerek, menińshe.



– Suhbat sońynda artyńyzdan ergen aqyn sińililerińizge qandaı aqyl aıtasyz?
– Aqyn qyzdar óleńge degen tazalyǵyn saqtaı bilse, poezııa atty arly boıjetken ımene bas ıetini sózsiz. Jazyńdar qyzdar, jalyndańdar, jastyq shaq qaıtyp kelmeıdi. Jas kezdiń jyry jalyndy keledi. Ǵashyq bolyńdar! degim keledi… Jalpy alǵanda, Almatyda birneshe aqyn sińililerim bar. Olarǵa óleńnen bólek, otbasy, bala tárbıesi týraly aqyl- keńesimdi de berip turamyn.

Suhbattasqan: Aqgúl AIDARBEKOVA
«qandastar.kz» úshin