Q.Toqaevtyń BUU Bas Assambleıasynyń 74-sessııasynda sóılegen sózi

Memleket basshysy Nıý-Iorkte BUU Bas Assambleıasynyń 74-sessııasynyń jalpy debatynda sóz sóıledi.

Qazaqstan Prezıdenti bedeldi halyqaralyq uıymnyń minberinen qandaı úndeý jarııalap, nendeı másele kótergenin tyńdaıyq.

Qasym-Jomart Toqaev, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti:

– Qurmetti tóraǵa myrza! Joǵary mártebeli delegaııa basshylary!

Qadirli hanymdar men myrzalar!

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti retinde tuńǵysh ret Birikken Ulttar Uıymynyń Bas Assambleıasynyń bıik minberinen úndeý joldaý – men úshin zor mártebe.

Ulttar uıymy dúnıe júzindegi barsha adamzattyń muń-muqtajyn qorǵaıtyn balamasy joq biregeı ári ámbebap uıym jáne árdaıym solaı bolyp qala beredi.

Adamzatty talaı syn-qater men qantógisterden saqtap kele jatqan uıymnyń negizi qalanǵanyna kelesi jyly 75 jyl tolady.

Búginde ulttar uıymy ǵalamdyq damý jáne órkenıetter sabaqtastyǵyn qamtamasyz etýde asa mańyzdy ról atqaryp keledi.

Bas hatshy Antonıý Gýterrıshtiń ár adam men memleket taǵdyryn ortaq qundylyq dep taýyp, nazardan tys qaldyrmaý ıdeıasyn Qazaqstan tolyq qoldaıdy.

Alaıda qazirgi tańdaǵy geosaıası jáne geoekonomıkalyq ózgeristerge qatysty alańdaýshylyǵymyzǵa tolyq negiz bar.

Bul jaǵdaı 2030 kún tártibin júzege asyrý maqsatyndaǵy birlesken is-áreketterimiz úshin kúrdeli synaq ekeni aıqyn.

Meniń oıymsha, bárimizdi alańdatýy tıis jańa jahandyq syn-qaterlerge myna tendenııalar áser etedi:

Birinshiden, álemniń ártúrli aımaqtaryndaǵy qaqtyǵystar men shıelenister burynǵy bóliný syzyqtaryn qalpyna keltirip, jańalaryn quryp, álemdik derjavalardy áskerı masshtabtaǵy toqtap qalý shegine jetkizdi.

Ekinshiden, biz jahandyq jáne aımaqtyq derjavalardyń bir-birine degen senimsizdiginen zardap shegemiz. Bul qazirgi qaýipsizdik pen qarýlanýdy baqylaý tártibiniń buzylýyna jáne jappaı qarýlaný jarysynyń qaıta bastalýyna ákep soǵady.

Bul jaǵdaı damýǵa shekteý qoıatyn sankııalarmen, saýda soǵysymen, ǵaryshtaǵy qarqyndy básekelestikpen, kıber-tehnologııa jáne jasandy zııatkerlikpen odan ári ýshyǵyp jatyr. Osy aıtylǵandardyń bári tereńge enip bara jatqan daǵdarystyń paıda bola bastaǵanyn bildiredi.

Úshinshiden, kúnnen-kúnge artyp bara jatqan áleýmettik, ekonomıkalyq jáne tehnologııalyq teńsizdik, soltústik pen ońtústik arasyndaǵy teńsizdik, sondaı-aq jahandyq qaryz daǵdarysy qazirgi ekonomıkalyq landshafty buzady.

Sáıkesinshe, halyqaralyq áriptestik pen yntymaqtastyqty álsiretetin protekıonızm men ulttandyrylǵan saıasattyń kýási bolyp otyrmyz.

Tórtinshiden, qorshaǵan ortanyń buzylýy álemdegi eń ózekti máselelerdiń birine aınaldy.

Máselen, Ortalyq Azııadaǵy klımattyń ózgerýi shóleıtti jerlerdiń kóbeıýi, muzdyqtardyń erýi, aýyz sý men ırrıgaııalyq sýdyń azaıýy syndy dramalyq ekzıstenıonaldy máselelerge ákep soǵýy múmkin.

Qazaqstan osyndaı kúrdeli ahýalǵa qaramastan turaqty jáne kópjaqty ári beıbit damý saıasatyn naqty júrgizip keledi.

Iadrolyq qarýdan azat álem qurý meniń elimniń basty maqsaty bolyp qala beredi. Bul qazaq halqynyń jalpyhalyqtyq birtutastyǵynyń ajyramas bóligine aınalyp, ıadrolyq qarýdy joıý jónindegi jahandyq qozǵalystyń aldyńǵy shebinde bolýǵa moraldik quqyq beredi.

Bizdiń paıym boıynsha, jappaı qyryp-joıý qarýy – memleketterdiń qolyndaǵy aktıv emes, ǵalamdaǵy beıtishilik pen turaqtylyqqa qaýip tóndirip turǵan qural.

О́kinishke qaraı, keıbir elder ózderiniń ıadrolyq arsenalǵa negizdelgen strategııalyq qorǵanys quraldaryna ıek artyp, básekelesterin assımetrııalyq jaýap qatý múmkindigin qarastyrýǵa ıtermelep jatyr.

Osy turǵyda Qazaqstan úlgi bolarlyq jumystar atqaryp, qalyptasqan jaǵdaıdy ózgertýge kúsh salýda.

Tuńǵysh Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń myqty basshylyǵymen Qazaqstan Semeı ıadrolyq polıgonyn jaýyp, álemde qýattylyǵy jaǵynan tórtinshi ıadrolyq arsenaldan óz erkimen bas tartty.

Bul sheshimder ıadrolyq qarýsyzdaný jáne taratpaý salasynda jahandyq kóshbasshylyqqa shyǵý jolyndaǵy alǵashqy qadam boldy.

Osy ıgi iske qosqan úlesimizdiń biri retinde men Ortalyq Azııada ıadrolyq qarýdan azat aımaqtyń qurylýyn aıtar edim, MAGATE-niń tómen baıytylǵan ýran banki bizdiń elimizde ornalasqan, biz Halyqaralyq ıadrolyq synaqtarǵa qarsy is-qımyl kúninde BUU Bas Assambleıasynyń qararyn qabyldadyq jáne jaqynda ıadrolyq qarýǵa tyıym salý týraly shartty bekittik.

Barlyq memleket qaýipsiz bolashaqtyń jol kartasy retinde ıadrolyq qarýsyz álem qurý týraly jalpy deklaraııany qoldaýy kerek.

Biz sondaı-aq ıadrolyq qarýsyz aımaqtar arasyndaǵy yntymaqtastyqty keńeıtýge jáne jańalaryn qurýǵa múddelimiz.

Qazaqstan Iranǵa jáne Koreıa túbeginiń ıadrolyq qarýsyzdanýyna qatysty birlesken is-qımyl josparyndaǵy máseleler saıası amaldarmen ár qaısysynyń múddesi eskerilgen túrde sheshilýi qajet dep oılaıdy.

Qurmetti delegattar!

Bizdiń memleket qashan da álemdik arenada berik dıplomatııa men taraptardy tatýlastary ustanymyn qoldaıdy.

1992 jyly osy minberden Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti qaýipsizdik máselelerin sheshýge ujymdyq kózqarastar alańy retinde Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary konferenııasyn shaqyrýdy usyndy.

Ýaqyt óte kele Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary konferenııasy óziniń qundylyǵy men ómirsheńdigin dáleldedi. Biz osy proeske qosylǵan barlyq seriktesterimizge alǵys bildiremiz.

Azııanyń qarqyndy artyp kele jatqan ekonomıkalyq áleýeti bir-birimen tyǵyz baılanysty qurlyqtyq ıntegraııany qajet etedi.

Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary konferenııany qaýipsizdik pen damýdyń tolyqqandy aımaqtyq uıymyna aınaldyratyn kez keldi.

2020 jyly oǵan tóraǵalyq etý arqyly biz bar kúsh-jigerimizdi jumsaımyz.

Sońǵy eki jylda BUU Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes múshesi bolý arqyly biz qaýipsizdikti kúsheıtýge, ıadrolyq qarýdy taratpaýǵa jáne aımaqtyq áriptestikti basa mán berip otyrmyz.

Qazaqstan Birikken Ulttar Uıymynyń bitimgershilik qyzmetterine qatysyp keledi.

Úndistandyq áriptesterimizben birge Birikken Ulttar Uıymynyń Lıvandaǵy 120 adamdyq ýaqytsha kúshterine qatysamyz.

Biz sonymen birge, Qazaqstan dinder men órkenıetter arasyndaǵy únqatysýdyń jahandyq ortalyǵyna aınalǵanyn maqtanyshpen aıtamyz.

2003 jyldan bastap elordamyz BUU qoldaýymen álemdik jáne dástúrli dinder lıderleriniń úsh jyldyq Kongresin shaqyrý qurmetine ıe boldy.

Hanymdar men myrzalar!

Biz búginde zorlyq-zombylyqtan zardap shekken adamzat órkenıetiniń besigi — Taıaý Shyǵystaǵy oqıǵalardyń qalaı órbıtinine qaýippen qarap otyrmyz.

Sondyqtan beıbitshilik pen ózara senimdi nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan ómirsheń ekijaqty jáne kópjaqty áreketterdi qoldaýǵa daıynbyz.

Inklıýzıvti dıalogqa degen kózqarasymyzdyń mysaly retinde Qazaqstan sırııaaralyq kelissózderge alańyn usynady. Búginge deıin elordamyzda osy kelissózderdiń 13 raýndy ótti.

Jeneva kelissózderin tolyqtyratyn Astana proesiniń arqasynda soǵys qımyldaryn toqtatýǵa qol jetkizildi. Bosqyndardyń úılerine oralýy úshin jaǵdaı jasalyp, qaýipsiz aımaqtar quryldy.

Qaqtyǵystar joıqyn bolyp, terrorızm men ekstremızmdi týdyratyny bárimizge belgili. Bul syn-qaterler

Birikken Ulttar Uıymynyń yqpalymen terrorızmge qarsy jahandyq jeli jáne birlesken is-qımyl arqyly joıýǵa bolady.

Terrorızmge qarsy qareket retinde Qazaqstan 2045 jyly Birikken Ulttar Uıymynyń 100 jyldyǵyna oraı terrorızmnen azat álem qurý úshin minez-qulyq kodeksin usyndy jáne biz barlyq memleketti osy úderiske qosylýǵa shaqyramyz.

Bıyl Qazaqstan halyqaralyq seriktesterimen birlesip, «Jýsan» arnaıy gýmanıtarlyq mıssııasyn sátti aıaqtady.

Nátıjesinde terrorızmdi nasıhattaýmen aınalysqan 595 qazaqstandyq, onyń ishinde 406 bala Sırııanyń soǵys aımaqtarynan úılerine oraldy.

Biz óz tájirıbemizdi basqa eldermen bólisýge jáne olardy osyndaı sharalardy qabyldaýǵa shaqyramyz. Ondaǵan jyl boıy Ortalyq Azııa memleketteriniń ekonomıkalyq baılanysy álsiz boldy, bul olardyń turaqty túrde damýyna kedergi keltirdi.

Búginde múddeleri men ózindik máseleler bar aımaq damýdyń jańa kezeńine aıaq basty. Osyǵan baılanysty óńirdegi 5 eldiń syndarly saıası dıalogy saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestıııalyq qatynastar men adamdar arasyndaǵy qarym-qatynasty damytýǵa baǵyttalady.

Byltyr elordamyzda ótken joǵary deńgeıdegi beıresmı kezdesýlerdiń birinshi raýndynan keıin aımaqta ózgeshe múmkindikter paıda boldy.

Ortalyq Azııanyń jahandyq róli kúsheıe túsetinine tolyq senimdimin. Bizdi ortaq tarıhı jáne mádenı mura baılanystyrady. Bolashaǵymyz da ortaq.

Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy eń iri ekonomıka retinde barlyq memleketter arasyndaǵy ózara tıimdi yntymaqtastyqty odan ári nyǵaıtýǵa múddeli.

Aýǵanstandaǵy jaǵdaı bizdiń aımaqqa tikeleı áser etedi. Osy el basshylyǵymen jáne jetekshiligimen júrgiziletin beıbitshilik proesi arqyly barlyq negizgi múddeli taraptardyń qoldaýymen uzaqmerzimdi beıbitshilik pen órkenıet qalyptasady dep senemiz. Qazaqstan aýǵan halqyna óz memleketin qalpyna keltirýge qoldaý kórsetýdi jalǵastyrady.

Jahandyq jáne aımaqtyq seriktestik, uzaq merzimdi ınvestıııalar jáne aımaqtyq ıntegraııalyq proester – munyń bári osy eldiń beıbit bolashaǵy úshin óte mańyzdy.

Qurmetti delegattar!

Birikken Ulttar Uıymynyń óz mıssııalaryn oryndaý qabileti kúrdeli synaqtardan ótýde. Sondyqtan, uıymnyń Bas hatshysy alǵa tartqan reformalardyń batyl jáne aıqyn kórinisi barlyq múshe memleketterdiń keń qoldaýyna laıyq.

Qazaqstan kún tártibindegi mindetterdiń 2030 jylǵa deıin tolyq oryndalýyna erekshe nazar aýdarady. Biz ortasha tabysy bar elderdiń taǵdyryn qaıtalamaýǵa tyrysamyz.

Turaqty damý maqsattary aıasyndaǵy mindetterge bizdiń strategııalyq memlekettik baǵdarlamalardyń 80% biriktirilgen.

Mamyr aıynda men Qazaqstanda halyqaralyq uıymdardyń jańa ǵımaratyn ashtym. Onda Birikken Ulttar Uıymynyń 16 agenttigi bar. Kelesi qadam retinde biz Ortalyq Azııa men Aýǵanstanǵa kómek berý mandatymen Birikken Ulttar Uıymynyń turaqty damý maqsattary ortalyǵyn osy ǵımaratqa ornalastyrýdy usynamyn.

Eýrazııadaǵy eń iri kólik jáne tranzıttik aýmaqtyń biri bola otyryp, Qazaqstan EAEO múshesi jáne «Bir beldeý, bir jol jobasy» sheńberindegi senimdi seriktes retinde transqurlyqtyq saýdany arttyrýda sheshýshi ról atqarady.

Hanymdar men myrzalar!

Osy qıyn-qystaý kezeńde biz «Úzdiksizdik. Ádilet. Progress » uranymen jalpy qoǵamdyq túrlendirý jolymen júrýdi jalǵastyrýymyz kerek.

Qazaqstannyń saıası júıesindegi meniń formýlam: «Myqty strategııalyq kózqarastaǵy prezıdent, yqpaldy parlament jáne esep beretin úkimet».

Bul tujyrymdama elimizdiń negizgi qajettilikterine jaýap beredi jáne onyń beıbit jáne turaqty bolashaǵyn qamtamasyz etedi dep senemin.

Jańa prezıdent retinde men eń aldymen zamanaýı áleýmettik memleket qurýdy maqsat tutamyn. Meniń túpki maqsatym – mıllıondaǵan otandasyma keń aýqymdy reformalardyń ıgiligin kórsetip, ekonomıkasy, sapaly bilimi jáne zamanaýı medıınasy bar kedergilerden az qoǵamda ómir súrý.

Eger tereń saıası ózgerister bolmasa, Qazaqstan sátti áleýmettik-ekonomıkalyq damýdyń úlgisi bola almaıdy.

Sonymen birge, Qazaqstandaǵy demokratııa áli de jalǵasatyn jumys ekenin jáne munda únemi taldaý qajet ekenin eskerý qajet. Biz únemi ony jetildirýge, jaǵymdy jaqtaryn damytýǵa jáne jaǵymsyz tájirıbelerden úırenýge tyrysamyz.

Men óz baǵdarlamamnyń aıasynda memleket pen qoǵam arasynda dıalog qalyptastyrý úshin qoǵamdyq senim ulttyq keńesin qurdym.

Meniń kózqarasym «ártúrli pikirler – biraq birtutas ult» uǵymyna negizdelgen.

Pikir almasý men dıalog arqyly biz alǵa jyljýymyz kerek. Barlyq salada zańdylyqty jáne azamattardyń kúndelikti ómirin saqtaý úshin quqyq qorǵaý organdary men sottardy úlken ózgerister kútip tur.

Popýlızm – bul orta deńgeı saıasaty. Men bos ýáde bermeımin. Men naqty isterdiń adamymyn. О́zimniń reformalyq baǵdarlamamdy naqty iske asyramyn.

Kelesi jyly BUU óz tarıhyndaǵy mańyzdy kezeńdi atap ótedi. Bul oqıǵa senimsizdik pen áskerı arazdyqty toqtatý úshin jan-jaqty halyqaralyq yntymaqtastyqty ilgeriletý jónindegi birlesken kúsh-jigerimizge jańa serpin berýi kerek.

Men halyqaralyq qaýymdastyqty jáne barlyq seriktesterimizdi álem qaýipsizdik, yntymaqtastyq jáne ózara senim jolynda alǵa basýy úshin kúsh biriktirýge shaqyramyn.

Biz bolashaq urpaqtyń qamyn oılaýymyz kerek jáne olardyń jańa ekonomıka men tehnologııany qurýǵa qatysýyn qamtamasyz etý qajet.

Biz qorshaǵan ortany qorǵaýymyz kerek, tehnologııalyq ózgeristerge yqpal etip, adamdardy medıınalyq qyzmetpen jáne bilimmen qamtamasyz etýimiz kerek.

Bolashaq urpaqtyń taǵdyry bizdiń qazirgi turaqsyz álemdegi jaǵdaıdan áldeqaıda jaqsy bolýy kerek.

Halyqaralyq qoǵamdastyqtyń jaýapty múshesi retinde Qazaqstan beıbitshilik ornatýǵa jáne adam quqyqtaryn, abyroı men órkendeýdi ilgeriletýge baǵyttalǵan ujymdyq is-sharalarǵa únemi qatysady.

Derekkóz: https://24.kz