Oralman jáne bilim

Táýelsiz Qazaqstan memleketi eń aldymen shettegi etnıkalyq qazaq balalarynyń elimizde bilim alý múmkindigin nazardan tys qaldyrǵan emes. «Shet eldegi qazaq dıasporasynyń bilim alý qajettilikterin qanaǵattandyrý» máselesi Qazaqstan Respýblıkasynyń 2007 jylǵy 27 shildedegi № 319 «Bilim týraly» Zańynyń  66-babynda qarastyrylǵan.

Onda bylaı dep ashyq kórsetilgen:

1. Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary bolyp tabylmaıtyn ulty qazaq adamdardyń Qazaqstan Respýblıkasynda bilim alýǵa quqyǵy bar.

2. Memleket shet eldegi qazaq dıasporasynyń bilim alý qajettilikterin qanaǵattandyrýǵa járdemdesedi.

3. Shet eldegi qazaq dıasporasy úshin bilim berý uıymdaryn qurý jáne oǵan qarjylyq-materıaldyq kómek kórsetý halyqaralyq sharttarda belgilengen tártippen júzege asyrylady.

Bul jerde qandastarymyzdyń «Oralman» mártebesiniń bar ne joq ekendigi talap etilmegen. Tek, «Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary bolyp tabylmaıtyn ulty qazaq adamdar» ǵana dep jazylǵan.

Demek, «Bilim týraly» Zańynyń osy babyna saı kez-kelgen etnıkalyq qazaq balasynyń Qazaqstan Respýblıkasynan bilim alýǵa quqyǵy bar degen sóz.

Ekinshi bir úlken jeńildik –  Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2002 jylǵy 11 qarashadaǵy №1188 «Kásiptik orta jáne kásiptik joǵary bilim berý uıymdaryna oqýǵa túsý kezinde adamdardyń jekelegen sanattary úshin qabyldaý kvotasyn belgileý týraly» Qaýlysy.

Bul Qaýlyda «Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty bolyp tabylmaıtyn ulty qazaq adamdarǵa – 2 paıyz kvota berilsin» delingen. Mysaly, 2016 jyly talapkerlerge 31 700 bilim granty bólinse, sonyń 2 paıyzy shetten kelgen qandastarymyzǵa arnaıy beriledi.

Úshinshi bir tıimdilik — Qazaqstan Respýblıkasyna bilim alý maqsatymen kelgen etnıkalyq qazaqtar oqýǵa túskennen keıin:

1) tehnıkalyq jáne kásiptik, orta bilimnen keıingi, joǵary jáne joǵary oqý ornynan keıingi bilim berý mekemeleriniń jataqhanalarynda ýaqytsha tirkelýge;

2) turaqty turýǵa jáne jeńildetilgen tártippen (tirkeý tártibimen) Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyna qabyldaý týraly ótinishhat berýge quqyǵy bar.

Bul – ótken 2015 jyly qaıtalaı ózgertýler men tolyqtyrýlar engizilip, 24 qarashada Elbasymyz Nursultan Nazarbaev qol qoıǵan, bıyl 1 qańtardan bastap qoldanysqa engen «Halyqtyń kóshi-qony týraly» Zańynyń «Bilim alý maqsatynda keletin kóship kelýshilerdiń negizgi quqyqtary men mindetteri» degen 33-babyna tolyqtyrylǵan jańa eki tarmaqsha.

Osy bap boıynsha, oralman stýdentter Joǵary oqý oryndarynyń jatqhanasyna ýaqytsha jáne turaqty tirkeýge turyp, Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyn alý úshin Kóshi-qon polıııasy basqarmasyna ótinish-qujattar tapsyra alady.

О́kinishke oraı, Joǵary oqý oryndarynyń jataqhanasyn basqarýshylar joǵaryda aıtylǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty bolyp tabylmaıtyn ulty qazaq adamdarǵa – 2 paıyz kvota berilsin» degen Úkimet Qaýlysyna saı grantpen oqıtyn oralman stýdentterge bola arnaıy jasalǵan osy tıimdilikti jete túsinbeı jatqan kórinedi. Turaqty tirkeýge turyp, Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyn alýǵa ótinish bergen etnıkalyq qazaq stýdentterine jataqhanaǵa turaqty tirkeýge turýǵa «Kelisimhat» bermeı jatqan jaıy bar eken. Bul durys emes!

Eger, shynymen de Joǵary oqý oryndarynyń jataqhanalary grantpen oqıtyn etnıkalyq qazaq stýdentterge turaqty tirkeýge «Kelisimhat» bermese, ol stýdentterdiń Jataqhana qojaıynyn sotqa berip, Zańda kórsetilgen óz quqyqtaryn qorǵaýlaryna ábden bolady. Bul – máseleni sheshýdiń eń órkenıetti tásili!

Qysqasy, shette júrgen etnıkalyq qazaq jastary Táýelsiz Otany – Qazaqstannyń jáne ony basqaryp otyrǵan Ult Kóshbasshysy Nursultan Nazarbaevtyń ózderine jasap otyrǵan osynaý mol qamqorlyǵyn jete túsinse eken, stýdent qandastarymyz ózderiniń Zańda kórsetilgen quqyqtaryn paıdalana bilse eken deımiz. Bir sózben aıtqanda, qandas jastarymyzdyń Qazaqstanda bilim alýyna, osynda turaqtap turyp qalýyna barlyq jaǵdaı jasalǵan!

Aýyt Muqıbek