«شەتتەگى قانداستاردىڭ انا ءتىلىن بىلمەۋى — جان جاققا شاشىراعان ۇلتتىڭ تاعدىرى»

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العالى بەرى شەتتەن كەلگەن قانداستاردى قولداۋ جۇمىستارىن ەش توقتاتقان ەمەس. تاريحي وتانىنا ەتنكالىق قازاقتاردى شاقىرۋدىڭ تاعى ءبىر جولى جاس ۇرپاقتى قازاقستاندا ءبىلىم الۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ءدال وسى سالادا كوپ جىلدان بەرى ايانباي ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان ماماننىڭ ءبىرى – تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى, قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور, ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-ءنىڭ جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىنگى دايىندىق كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى مىرزابەكوۆ مولداحمەت سەيداحمەت ۇلىمەن سۇقباتتاسقان ەدىك. قانداس سۋتدەنەتتەردىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيىمەن, بولاشاعى حاقىنداعى كەلەلى اڭگىمەمىزدى نازارلارىڭىزعا ۇسىنباقپىز.

– قايىرلى كۇن, مولداحمەت سەيداحمەت ۇلى وقىرماندارىمىزعا ءوزىڭىز جايلى, بۇگىنگە دەيىنگى اتقارىلعان جۇمىسىڭىز جايلى ايتىپ وتسەڭىز…

–  جالپى كافەدرا تاريحىنا كەلسەك, ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى عىلىمي كەڭەسىنىڭ 27.02.2009 جىلعى № 4 شەشىمىمەن 10.02.2009 جىلعى رەكتوردىڭ № 20 بۇيرىعىنا سايكەس كافەدرا ءوز جۇمىسىن جاڭا باعىتتا باستادى. كافەدرادا وقۋ-ادىستەمەلىك بيۋرو جانە ەدۆايزەرلىك كەڭەس جۇمىس ىستەيدى. نەگىزگى ماقسات – كەشەندى تەستىلەۋگە دايىنداۋ. وقۋ ۇدەرىسىندە ءۇش نەگىزگى ءپان – وقۋ ساۋاتتىلىعى, قازاقستان تاريحى, ماتەماتيكا ساۋاتتىلىعى جانە تىڭداۋشىلاردىڭ تاڭداعان ماماندىقتارىنا سايكەس فيزيكا, حيميا, بيولوگيا, گەوگرافيا, جالپى تاريح, قازاق ادەبيەتى, اعىلشىن جانە ورىس ءتىلى پاندەرى وقىتىلادى.

–  2001 جىلدان بەرى شەت ەلدەردەگى قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسۋگە دايىنداپ, ولاردى الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەۋ ماسەلەسىن جۇزەگە اسىرىپ كەلگەن كافەدرا ۇجىمى 2010 جىلدان باستاپ پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قازاقستان جانە اۋعانستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ءوزارا ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم نەگىزىندە اير تىڭداۋشىلارىنا مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا ءبىلىم بەرۋدە.

– 2001 جىلدان باستاپ كافەدرا جۇمىسى جاڭا باعىتتى – قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنە شەتەلدەن كەلگەن قازاق دياسپورا وكىلدەرىنە ارنالعان دايىندىق ءبولىمىنىڭ جۇمىسىن مىندەتىنە الدى. بۇل ەلباسى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن شەتەلدە قازاق دياسپورا وكىلدەرىن اتامەكەنگە شاقىرتىپ ءوز ەلىنىڭ ازاماتى اتانۋىنا, جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الۋىنا زور مۇمكىندىك بەردى.

– قانداستارمەن جۇمىس جاساپ كەلە جاتقانىڭىزعا قانشا جىل بولدى?

–   مەن 2016 جىلدان باستاپ جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىنگى دايىندىق كافەدراسىنا مەڭگەرۋى قىزمەتىنە كەلدىم. سول ۋاقىتتان باستاپ, وسى كۇنگە دەيىن شەتەلدەن بىرنەشە ەلدەردەن اتاپ ايتار بولسام, قىتاي, مونعوليا, يران, اۋعانستان, وزبەكستان, قىرعىزستان, تاجىكستان, ساۋد ارابياسىنان قازاق جاستارى دايىندىق بولىمىندە ءبىلىم الدى.

– ولاردىڭ قانداي ەرەكشەلىكتەرى نەمەسە كەمشىلىكتەرى بار?

– ءبىز شەتەلدەگى قازاقتاردى ايتپاي, ءوزىمىزدىڭ ون ءتورت وبلىستاعى قازاقتاردى الىپ قاراساق تا, ءار ءوڭىردىڭ قازاقتارىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار عوي. وعان قاراعاندا بۇلار ءار مەملەكەتتەن, ءار – ءتۇرلى داستۇرلەردىڭ, ءتۇرلى ساياسي جۇيەنىڭ ىقپال ەتۋىندە ەس جيىپ اتا توپىراققا كەلىپ وتىر. سوندىقتان دا ولاردىڭ بىزدەن ازداعان وزگەشەلىكتەرى بار ارينە. دەي تۇرعانمەن دە قازاق قايدا بولسا دا قازاق قوي. سول باياعى اققكوڭىل, العىر, اشىق جارقىن قازاقتىڭ ۇرپاقتارى. كەمشىلىگى دەگەندە ولاردان مەن بالەندەي كەمشىلىك كورىپ تۇرعام جوق. تىلدىك جاقتان ءوزى جاساعان ەلدىڭ تىلىنە بەيىمدەلىپ كەتۋى, نەمەسە تازا سول ەلدىڭ تىلىندە سويلەپ كەلۋى ول كەمشىلىك ەمەس. ول ءبىزدىڭ جان جاققا شاشىراعان ۇلتتىڭ تاعدىرى. ونى ەشقاشان كەمشىلىك دەپ ساناپ كەمسىتۋگە بولمايدى. ءبىز وسى ماسەلە ءۇشىن جۇمىس جاساۋىمىز كەرەك. جىلدا كورىپ ءجۇرمىز. جىل سوڭىندا ءبارى قازاقشا سويلەپ شىعادى.

– قانداس جاستاردىڭ بىردەن ەلگە بەيىمدەلىپ كەتۋى مۇمكىن بە?

– بىردەن بەيىمدەلە الماسادا, ولار وسى ورتاعا بەيىمدەلسەك دەگەن ۇلكەن ىنتامەن كەلەدى. سول ىنتا-جۇرەكتەرى ولاردىڭ تەز ورتاعا ۇيلەسىپ كەتۋىنە كومەگىن سوزادى. باسىندا ءبىراز قينالسادا كوپكە بارمايدى. ءۇش – ءتورت اي ىشىندە بەيىمدەلىپ بولادى.

– ءسىزدىڭ ويىڭىزشا ولارعا تاعى قانداي تيىمدىلىك جاساۋىمىز كەرەك?

– شەت ەلدەگى قانداستاردى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىنا جيناۋ, قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋ, بۇل ءاۋ باستا تاۋەلسىزدىك تاڭى اتىپ, ەل ەڭسەسىن كوتەرگەننەن باستاپ بىرگە كوتەرىلىپ كەلە جاتقان وتە ماڭىزدى ساياسي جوبا عوي. سوندىقتان ءبىز ولارعا ءاردايىم تيىمدىلىك جاعىن قاراستىرىپ, جاعدايلارىن جاساپ, ولاردىڭ ەلگە كوپتەپ كەلۋى ءۇشىن قىزىمەت ەتۋىمىز كەرەك. دەسە دە ولار ءبىزدىڭ قازىرگى كۇننىڭ وزىندە ىستەپ جاتقان ىسىمىزگە كوڭىلدەرى توق. ولار قاناعاتشىل. كوبىنىڭ ساناسىندا «وسىنداي وتانىمىزدىڭ بارىنا دا شۇكىر» دەگەن يدەيا باسىم.

– ەڭ العاشقى جاستار مەن قازىرگى جاستاردىڭ اراسىندا وزگەرىستەر بار ما, بولسا قاي جاعىنان?

– بار ارينە, قانداستاردى ايتپاعاندا ءبىزدىڭ دە ول كەزدەگى جاستار مەن وسى كۇنگى جاستار مۇلدە ءبىر – بىرىنە ۇقسامايدى عوي. سول سياقتى ولار دا سولاي. قازىرگىلەر زاماننىڭ دامىعان كەزىندە, جاعدايدىڭ جاقسارعان كەزىندە تۋىلعان بالالار. ولار وتە ەركە. سوندىقتان بۇرىنعىلارعا قاراعاندا توزىمسىزدەۋ بولۋى مۇمكىن.

ەكىنشى ءبىر جاعى; وسى كەزدە شەتەلدەگى قازاق مەكتەپتەردىڭ جابىلۋىنا بايلانىستى, ەندى كەلىپ جاتقان قازاق بالالارىنىڭ بۇرىنعىعا قاراعاندا ءوز ءتىلىن جەتتىك ءبىلىپ كعەلۋى كەمشىلدەۋ بولىپ تۇر. باسقا پالەندەي وزگەشەلىك جوق.

– الداعى ۋاقىتتا ەلگە جاستاردى تارتۋدا نەگە كوڭىل بولگەن ءجون?

– جاستاردى تارتۋدا ەڭ باستىسى ول قازاق بولسا بولدى, ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى قازاق ءتىلىن ءبىلۋ بىلمەۋى ەڭ باستى ءىس ەمەس. الدىمەن وتانعا كەلگەننەن كەيىن ەمتيحان بەرىپ بىزگە قابىلدانادى. ال بىزگە وقۋعا تۇسكەن جاستاردى ءبىلىم بەرىپ, جەتىلدىرىپ, بار كۇش جىگەرىمىزدى سارقىپ ولاردىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسۋىنە جول سالۋ ول ءبىزدىڭ مىندەت.

– قىتاي, موڭعوليا, تۇركيا سياقتى ەلدەن كەلەتىن قانداستارىمىزعا ورىس ءتىلى جات. ولاردىڭ بولاشاقتا جۇمىسقا ورنالاسۋىنا, ەلگە قىزمەت ەتۋىنە تىلدىك كەدەرگىلەر جوق پا?

– تىلدىك كەدەرگىلەر ارينە بولۋى مۇمكىن. بۇدان بۇرىنعى جىلدارى كەلەتىن قانداستارعا كەدەرگى كوپ بولاتىن. قۇدايعا شۇكىر قازىرگى كەزدە جىل سايىن قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى ءوسىپ كەلە جاتىر عوي. سول سەبەپتى بۇل كەدەرگىلەر سالدە بولسا ازايۋدا دەپ ويلايمىن. ونىڭ ۇستىنگە قازىر شەتەلدەن كەلەتىن تىڭداۋشىلار ءوز تىلىنەن باسقا اعىلشىن ءتىلىن دە جاقسى مەڭگەرىپ كەلەدى. وسىنداي ىستەردىڭ ارقاسىندا كەدەرگىلەر جىل سايىن ازايىپ كەلە جاتىر.

– سىزدەردەن ءبىلىمىن باستاپ شىعىپ, بۇگىندە ەل الدىندا جۇرگەن, تانىمال جاستار بار ما?

– بار. ولار قازىر قوعامنىڭ ءار سالاسىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇر. ولاردىڭ اراسىندا ونەر سالاسىنىڭ جۇيرىكتەرى دە, ءبىلىم-عىلىم سالاسىنىڭ ۇزدىك ماماندارى دا بار. ءبىز ولارمەن ماقتانىپ جۇرەمىز. اتاپ ايتار بولساق, «قامشى.kz» اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ ديرەكتورى – ءبىلال قۋانىش, ءانشى, سازگەر – ۇشقىن جامالبەك, «جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى – جاقسىلىق قازىمۇرات ۇلى, م.اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاتردا دراماتۋرگ – انەس باعدات, ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ قۇرمەتتى ۇستازى, ءانشى, سازگەر – اسقار اكىمبەك. بۇدان وزگە تۇلەكتەرىمىز قازاقستاننىڭ بەلدى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ەڭبەك ەتۋدە.

– سىرلى سۇحباتىڭىزعا راحمەت! الداعى ىستەرىڭىزگە ساتتىلىك تىلەيمىن!

سۇحباتتاسقان: ايدانا ماۋلەن